“Installateurs kunnen uitstekende ideeën hebben over het verbeteren van bestaande technieken, een nieuwe combinatie van technieken of een nieuwe dienstverlening.” Dit zegt Dirk de Wit, projectcoördinator bij ISSO. Hij is auteur van het net verschenen Praktijkboek Technisch Innoveren. “Er is weinig toegankelijk gereedschap toegespitst op installateurs dat hen helpt om succesvolle innovaties op de markt te brengen.”

Het praktijkboek is bedoeld als hulpmiddel voor de installatiebranche om ideeën te zetten in succesvolle innovaties. Het boek neemt innovators stap voor stap mee in de verschillende fasen van het innovatietraject en de technische ontwikkeling. Het richt zich daarbij vooral op bedrijven die nog geen of weinig innovatieactiviteiten in deze branche hebben ondernomen.

“Het is een dynamische tijd voor de  installatiesector,” aldus De Wit, “waarin bedrijven te maken hebben met wijzigende verdienmodellen en de snelle omslag naar duurzame energie. Dat vraagt om nieuwe aanpakken, technieken, en diensten door een actief leverende technische installatiesector.”

Stappenplan en tips
Een belangrijk advies uit het boek aan innovators is om, wanneer er een innovatief idee is, er al in een vroeg stadium met anderen over te praten om te toetsen of het idee kansrijk is. Verder zijn er de tips om veel aan kennisontwikkeling over het onderwerp te doen. Ook adviseren de auteurs om alle notities over de innovatie goed te bewaren en om al snel na te denken over bijvoorbeeld een geschikte producent en de financiering.

Het Praktijkboek Technisch Innoveren is beschikbaar via kennisbank.isso.nl

De ondernemers in het MKB-metaal zijn overwegend tevreden over het laatste kwartaal van 2018. Maar in het eerste kwartaal van 2019 lijkt de groei in de sector tot stilstand te komen. Mogelijk dat het gebrek aan vaklieden daar een van de oorzaken van is. Terwijl de helft van de mkb-metaalbedrijven tenminste een vacature heeft openstaan, geven ondernemers aan dat het nog nooit zo moeilijk geweest is om deze in te vullen.

De groeivertraging blijkt uit de meest recente cijfers van de Economische Barometer van Koninklijke Metaalunie. Sinds de start van deze barometer is het niet voorgekomen dat bedrijven zoveel moeite hebben met het invullen van vacatures.

Tevreden over orderpositie
De waardering van de orderportefeuille ligt in het vierde kwartaal van 2018 nog steeds op een hoog niveau. Per saldo (positieve verminderd met de negatieve reacties) geeft de helft van de ondernemers aan tevreden te zijn over de orderpositie. Kijkend naar de ontwikkeling van de orderpositie in het vierde kwartaal ten opzichte van de eerste twee kwartalen van 2018, vlakt de groei ervan duidelijk af. Ten opzichte van het derde kwartaal is er sprake van een toename, maar dat wordt deels verklaard door het feit dat de ‘rustige’ zomervakantie in het derde kwartaal valt.

Minder positieve verwachtingen
Meest opvallende uitkomst van de Economische Barometer over het vierde kwartaal zijn de minder positieve verwachtingen. Voor het eerste kwartaal verwachten nog maar net iets meer ondernemers groei dan dat er ondernemers zijn die krimp verwachten. Ten opzichte van de eerste drie kwartalen van 2018 is dit een forse afname. Verder valt op dat het verschil tussen het saldo van waarderingen en verwachtingen nog nooit zo groot geweest is.

Binnenland
Ten opzichte van de eerste helft van 2018 is de groei van de binnenlandse orderpositie in het vierde kwartaal afgevlakt. Ten opzichte van het derde kwartaal ligt deze ontwikkeling op hetzelfde niveau. Hierbij moet rekening worden gehouden dat de ontwikkeling in het derde kwartaal als gevolg van de zomervakantie, altijd wat lager ligt. Nu geeft 36% van de respondenten aan dat de orderpositie binnenland is toegenomen. Een halfjaar geleden was dit nog de helft van de respondenten. Bij bijna de helft van de respondenten is de orderportefeuille gelijk gebleven aan die van het vorige kwartaal en bij 17% van de deelnemers is de binnenlandse orderportefeuille afgenomen.
Ondanks de iets afgevlakte groei zijn de ondernemers over het algemeen nog tevreden over hun binnenlandse orderpositie. Ruim de helft van de respondenten geeft aan tevreden te zijn, slechts vijf procent is ontevreden.
Meest opvallende uitkomst van deze barometer is dat het aantal ondernemers dat een toename van de orderpositie verwacht, gelijk is aan het aantal dat een afname verwacht.
In het derde kwartaal verwachtte per saldo 34% van de ondernemers een toename van de orderpositie, in het vierde kwartaal is dat per saldo nog maar 1%. 21% verwacht een toename tegen 20% een afname.
Onder de respondenten is de gemiddelde totale orderportefeuille in weken afgenomen van 10,6% na afloop van het derde kwartaal, naar 9,4% nu.

Buitenland
De groei van de buitenlandse orderpositie is toegenomen ten opzichte van het derde kwartaal. 40% van de exporterende bedrijven ziet een toename, terwijl deze bij 15% is afgenomen In het derde kwartaal was er groei bij 33% en krimp bij 22%.
De buitenlandse orderpositie wordt goed gewaardeerd door de exporteurs. Ruim de helft van hen geeft aan positief te zijn over de orderpositie terwijl maar 5% aangeeft niet tevreden te zijn. In vergelijking met de afgelopen kwartalen zijn de verwachtingen voor de orderpositie buitenland voor het eerste kwartaal wat voorzichtiger. In de afgelopen kwartalen gaven per saldo 35% tot 45% van de respondenten aan een grotere orderpositie te verwachten, voor het eerste kwartaal is dat afgenomen tot nog maar 16%. 31% verwacht een grotere orderportefeuille, terwijl 15% verwacht dat deze in het eerste kwartaal kleiner zal zijn.

Verkoopprijzen
In het vierde kwartaal wist maar liefst 28% van de bedrijven hun verkoopprijzen te verhogen, terwijl slechts 2% de verkoopprijzen heeft verlaagd. Onder de aan de bouw toeleverende bedrijven en machinebouwers zitten de meeste bedrijven die hun prijzen wisten te verhogen.

Personeel
Bij de respondenten werken gemiddeld 22,2 medewerkers, waarvan 2,6 flexibele krachten. De verhouding inleenkrachten ligt hiermee op 11,6%. In de afgelopen jaren schommelt dit percentage rond de 10 tot 11%. Bij de oppervlaktebehandelaars is het aandeel flexibele krachten in het vierde kwartaal veel hoger, namelijk 17%. Enigszins in lijn met het derde kwartaal heeft in het vierde kwartaal 19% van de bedrijven meer mensen in dienst dan het kwartaal ervoor. Bij 5% van de bedrijven werken minder mensen in vaste dienst dan in het derde kwartaal. Ook het aantal bedrijven dat vacatures heeft uitstaan, komt overeen met het derde kwartaal. Bijna de helft van alle bedrijven is op zoek naar personeel. Gemiddeld hebben deze bedrijven 2,2 vacatures openstaan. Afgezet tegen alle medewerkers hebben de respondenten voor 4,8% van hun personeelsbestand aan vacatures open staan. Op de vraag hoeveel vacatures men het komende kwartaal verwacht in te vullen, geeft de sector aan dat dit 67% is van de uitstaande vacatures.

Bedrijfsresultaat
De ontwikkeling van het bedrijfsresultaat wijkt in het vierde kwartaal niet veel af van het gemiddelde over de afgelopen kwartalen. Bij 38% van de respondenten is het bedrijfsresultaat toegenomen, terwijl dit bij 16% is afgenomen. De waardering van het bedrijfsresultaat is positiever dan in het derde kwartaal. Ruim 60% van de respondenten geeft aan tevreden te zijn met het bedrijfsresultaat in het vierde kwartaal. Slechts drie procent van hen geeft aan ontevreden te zijn over het bedrijfsresultaat.
Het te verwachten bedrijfsresultaat voor het eerste kwartaal van 2019 wordt veel minder positief ingeschat. Hierin volgt het de lijn van de eerder genoemde verwachtingen voor de binnenlandse orderpositie. Per saldo geeft slechts 4% aan een beter bedrijfsresultaat te verwachten.
Dit was in het derde kwartaal nog 27%. 22% van de respondenten verwacht een toename van het bedrijfsresultaat. 18% van de respondenten verwacht een lager bedrijfsresultaat in het eerste kwartaal.
Het aantal bedrijven dat aangeeft winst te maken ligt in het vierde kwartaal op een iets lager niveau dan voorliggende kwartalen. Ruim 70% van de bedrijven geeft aan winst te hebben gemaakt tegenover 6% dat aangeeft verlies te maken.

Investeringen
Sinds het derde kwartaal van 2017 gaven iets meer ondernemers aan het komende halfjaar meer te zullen gaan investeren, dan er ondernemers zijn die verwachten minder te gaan investeren. Dit nam tot het tweede kwartaal van 2018 toe. In het tweede kwartaal nam de groei echter af, in het derde kwartaal gaven net zoveel ondernemers aan meer te denken te gaan investeren dan er ondernemers zijn die minder denken te gaan investeren. In het vierde kwartaal zijn er iets meer ondernemers die verwachten minder te zullen gaan investeren.

Koninklijke Metaalunie is met ruim 14.000 leden de grootste ondernemersorganisatie voor het MKB-metaal. De leden hebben samen een omzet van 30 miljard euro en bieden werkgelegenheid aan ruim 170.000 mensen.

Het productieverlies in de bouw dat tijdens de crisis was ontstaan, is nu helemaal ingelopen. Vorig jaar steeg de bouwproductie met nog eens met 6½%, meldt het EIB. Met groeicijfers van rond de 5% zowel dit jaar als het komende jaar zal de bouw bovendien een sterke groeisector blijven binnen de Nederlandse economie. Investeringen in duurzaamheid leveren een belangrijke bijdrage aan de aanhoudende groei in de Nederlandse bouw op middellange termijn.

De woningnieuwbouw groeide met 9% en de utiliteitsnieuwbouw zelfs met 11%. De werkgelegenheid steeg met bijna 4% naar een niveau van 442.000 arbeidsjaren. Zo is de bouw er voor het tweede jaar op rij in geslaagd de arbeidscapaciteit fors uit te breiden. Bij de werknemers nam het arbeidsvolume toe met 10.000 arbeidsjaren, terwijl er bij de zelfstandigen sprake was van een groei met 6.000 arbeidsjaren. Relatief was de groei van de arbeidscapaciteit bij zelfstandigen nog wel iets sterker dan bij werknemers.

Condities op woningmarkt blijven gunstig
De woningnieuwbouw kan ook dit jaar weer een stevige groei laten zien, al zal de groei wel afvlakken ten opzichte van het afgelopen jaar. De stabilisatie van het aantal vergunningen in 2018 speelt hierbij een rol. De condities op de woningmarkt blijven echter gunstig, de orderportefeuilles zijn zeer goed gevuld en het productievolume per woning stijgt mede als gevolg van hogere duurzaamheidseisen. De groei van de herstel en verbouwinvesteringen is dit jaar bescheiden, maar kan in 2020 weer aantrekken als de terugval in de transformatie van kantoren naar woningen is verwerkt. De investeringen in de utiliteitssector groeien krachtig in de komende twee jaar met groeicijfers van 7 tot 8%. De vergunningen zijn sterk toegenomen in 2018 en verschillende deelsectoren zitten hier in de lift.

Duurzaamheid steeds belangrijker voor groei
Investeringen in duurzaamheid zullen steeds meer de groei dragen. Duurzaamheid werkt door in de nieuwbouw, waarbij het productievolume per woning of gebouw blijft stijgen. Ook in de bestaande gebouwenvoorraden (woningen, kantoren, overige gebouwen) geeft de toenemende focus op duurzaamheid een steeds grotere impuls aan het bouwvolume.

Arbeidsmarkt komt over een paar jaar weer in balans
Met groeicijfers van 2 tot 3% per jaar in de meeste onderdelen van de bouwproductie neemt het productievolume toe tot een niveau van ongeveer € 83 miljard tegen het einde van de periode. De werkgelegenheid in de bouw neemt in de periode 2021-2023 met 17.000 arbeidsjaren toe. Dit komt neer op een groei van 1¼% per jaar. De groei vlakt hier dan wel duidelijk af in vergelijking met de werkgelegenheidsgroei die op dit moment nog wordt gerealiseerd. Aangezien het arbeidsaanbod vanuit de opleidingen op middellange termijn juist toeneemt, kan de arbeidsmarkt weer goed in balans komen in deze periode. Met de voorziene groei van de werkgelegenheid wordt tegen het eind van de periode een niveau bereikt van bijna 485.000 arbeidsjaren, waarmee de werkgelegenheid dan voor het eerst sinds vele jaren weer uitstijgt boven het niveau van net voor de crisis.

De bouwsector ondervindt steeds meer negatieve gevolgen van de sterk stijgende bouwkosten. Zo is niet alleen het inhuren van personeel steeds duurder, maar stijgen ook de kosten van bouwmaterialen. Door het groeiende personeelstekort missen bouwbedrijven capaciteit, waardoor zij niet aan de stijgende vraag kunnen voldoen. Omdat bouwbedrijven niet of nauwelijks personeel kunnen vinden, huren ze vaker zzp'ers in waardoor de personeelskosten stijgen. Hierdoor staat het rendement van veel bouwbedrijven onder druk en wordt er niet voldoende gebouwd.

Dit constateert ABN AMRO in haar sectorprognose van januari. De bank verwacht dat de groei van de bouwsector in 2019 en 2020 door de stijgende kosten wordt afgeremd. Waarschijnlijk zal de groei dit jaar 4 procent en volgend jaar 2,5 procent bedragen. Hiermee doet de sector het minder goed dan in 2018, toen sprake was van een groei van ongeveer 7 procent. Bovendien neemt het aantal faillissementen sinds de zomer van 2018 voor het eerst weer toe.

Alleen duurdere woningbouwprojecten vinden doorgang
ABN AMRO signaleert een duidelijke mismatch tussen vraag en aanbod in de bouwsector. Ze verwacht dat door de stijgende bouwkosten alleen projecten met hogere bouwbudgetten in de komende jaren doorgang vinden, omdat bouwbedrijven weten dat hier een zekere marge op zit. Dit lijkt zich al voor te doen in de woningbouw, waar nu niet de woningen worden gebouwd waaraan het meest behoefte is, zoals kleinere appartementen in de binnensteden. Deze woningen zijn minder aantrekkelijk om te bouwen, omdat sprake is van lagere marges. De gemiddelde verkoopprijs van nieuwbouwwoningen ligt inmiddels 105.000 euro boven die van bestaande koopwoningen.

Woningbouw niet langer grootste aanjager van groei
De woningbouw is overigens niet langer de belangrijkste groeimotor van de bouw. ABN AMRO verwacht in deze sector in 2019 een groei van 4,5 procent en in 2020 van 1,5 procent. De vooruitzichten voor de grond- weg- en waterbouw zijn beter, doordat de rijksoverheid veel in infrastructuur gaat investeren.

Of de groeiverwachtingen worden gerealiseerd, is volgens ABN AMRO afhankelijk van de beschikbaarheid van personeel. "De hoogconjunctuur heeft niet alleen positieve effecten. Zo zorgen de sterk stijgende bouwkosten en het personeelstekort voor problemen. Hoewel de bouwproductie in de komende jaren stijgt, had de bouw zonder deze problemen harder kunnen groeien", vertelt Madeline Buijs, sectoreconoom Bouw van ABN AMRO. "Innovatie is dan ook cruciaal voor de bouwsector. Het zorgt ervoor dat efficiënter wordt gewerkt, waardoor minder personeel nodig is en de arbeidsproductiviteit omhoog gaat. Ook zorgt innovatie voor hogere rendementen in de bouw, waardoor bedrijven beter in staat zijn om een buffer op te bouwen voor als het weer slechter gaat."

Het hele rapport is hier te downloaden.