Amsterdam Zuidoost staat steeds meer bekend als een broedplaats voor duurzame innovaties. Toonaangevende gebouwen zoals de Johan Cruijff ArenA en RAI Amsterdam zijn hiervan een voorbeeld. Met een uitbreiding van het warmtenet werkt het stadsdeel verder aan verduurzaming. Dat levert duurzame kansen én installatietechnische uitdagingen op, vertellen betrokkenen.

“Amsterdam is al langere tijd serieus bezig om naar alternatieven voor aardgas te kijken”, vertelt Edwin van den Brink, stadsdeelregisseur Amsterdam Zuidoost bij de gemeente Amsterdam. “Het Amsterdamse gasnet is redelijk oud en op sommige plekken aan vervanging toe. Dat betekent dat dit het moment is om over alternatieven na te gaan denken.”

Stadswarmte speelt volgens Van den Brink een belangrijke rol in de duurzame toekomst van Zuidoost. “Doordat Amsterdam al vele jaren gebruikmaakt van het warmtenet, is het een bekend systeem. De alternatieven die er zijn, zoals aardwarmte, zijn nog wat onbekend, ook qua investeringskosten. Bovendien geldt het warmtenet als duurzaam én betrouwbaar.”

Toenemende aandacht
De aandacht voor stadswarmte neemt toe, signaleert Van den Brink. “Dat heeft enerzijds te maken met de duurzaamheidsambities die Nederland heeft, anderzijds gaan steeds meer bedrijven en woningcorporaties aan de slag met renovatie van hun vastgoed en vindt er meer nieuwbouw plaats.”

Bas Uriot, accountmanager bij Nuon voor de regio Diemen en Amsterdam, vult aan: “Waar we vroeger vooral nieuwbouw aansloten, komt daar nu veel bestaande bouw bij. Bestaande bouw heeft een hogetemperatuur-warmtevoorziening nodig en ons warmtenet in Amsterdam Zuidoost voorziet daarin.”

Eenvoudig alternatief voor gas
Woningcorporatie Rochdale heeft in Amsterdam Zuidoost enkele duizenden sociale huurwoningen aangesloten op stadswarmte. Deels gebeurde dit al in de jaren negentig, maar andere flats zijn juist pas recentelijk aangesloten. “Voor een deel is dit een pragmatische keuze geweest”, vertelt Eric Nagengast, manager vastgoed bij Rochdale. “Het warmtenet is nu eenmaal voorhanden in dit gebied, waardoor het een relatief eenvoudig alternatief is voor aardgas. En in Amsterdam ligt een kwalitatief goed warmtenet dat tegenwoordig erg betrouwbaar is.”

Stadswarmte speelt een belangrijke rol in de ambitie van Rochdale om tot een CO2-neutrale woningvoorraad in 2050 te komen. Nagengast: “We denken goed na over de toekomst en geven ook duidelijk aan bij Nuon dat we de verduurzaming van het warmtenet belangrijk vinden.”

Dynamische duurzaamheid
Volgens Uriot vinden veel bedrijven het aantrekkelijk dat de duurzaamheid van het warmtenet niet statisch is, maar zich voortdurend ontwikkelt. “Als je eenmaal stadswarmte hebt, lift je als het ware gratis mee op de verduurzaming ervan.” Zo is Nuon druk bezig met de inzet van restwarmte van datacenters van Equinix aan de Zuidas. “De verwachting is dat we hier vanaf 2020 gebruik van kunnen maken in Amsterdam Zuidoost.”

Een andere duurzame ontwikkeling vindt plaats bij de elektriciteitscentrale in Diemen, waar het voornemen is een biomassacentrale te bouwen. De inzet van biomassa levert een bijdrage aan verduurzaming van het Amsterdamse warmtenet. Nuon is bovendien betrokken bij onderzoeken om het warmtenet op termijn te voorzien van bronnen zoals geothermie en waterstof.

Warmte na renovatie
Op dit moment heeft woningcorporatie Rochdale al met diverse lastige kwesties te maken. Eén daarvan is het afrekenen van bewoners op het eigen verbruik. Veel woningen in Amsterdam Zuidoost maken gebruik van een collectief warmtesysteem in een flatgebouw. “Er zijn wel meetapparaatjes die bijhouden hoeveel water er door de buizen naar de afzonderlijke woningen gaat, maar dit is niet zo nauwkeurig als we zouden willen. Maar als we iedere woning van een eigen aansluitingsset willen voorzien, is dat een enorm kostbare operatie”, aldus Nagengast.

Om aansluiting op stadswarmte te kunnen realiseren moet zeventig procent van de bewoners instemmen. “Aansluiting op het warmtenet is namelijk eigenlijk altijd onderdeel van een grootschaliger renovatie inclusief isolatie”, legt Nagengast uit. “Maar om de instemming van bewoners te krijgen, moet er voldoende comfortverbetering in de aanpak aanwezig zijn, die kan ook bestaan uit een nieuwe keuken of badkamer. Daardoor komen we vaak op hoge renovatiekosten uit.”

Nu nadenken over later
Als stadsdeelregisseur leidt Van den Brink alle werkzaamheden die komen kijken bij het aansluiten van bedrijven en woningen op stadswarmte in goede banen. Ten opzichte van nieuwbouw is het proces bij bestaande bouw een stuk complexer. “Het vraagt nogal wat van de openbare ruimte en van de bewoners. Straten worden soms tientallen meters opengebroken en je komt ook in gevoelige gebieden, zoals een winkelcentrum.”

Volgens Van den Brink is het vooral belangrijk om tijdig en slim na te denken over het aanleggen van de leidingen en over de capaciteit ervan. “We moeten nu al nadenken over wat we de komende vijf jaar in de grond gaan stoppen, zodat we daar tussen nu en dertig jaar gebruik van kunnen maken. Amsterdam Zuidoost bouwt in de periode tussen nu en 2040 30.000 nieuwe woningen die meegaan in de verduurzaming. Daarvoor is het niet alleen belangrijk om inzicht te hebben in waar we in 2025 of 2040 woningen willen gaan bouwen, maar ook om intensief samen te werken met andere netwerkbeheerders, bijvoorbeeld voor het riool.”

Niet alleen met het warmtenet, maar ook op andere terreinen neemt Amsterdam Zuidoost stappen met duurzame innovatie. De gemeente stimuleert elektrisch rijden en heeft milieuzones ingesteld. Daarnaast wordt bekeken hoe regenwater kan worden hergebruikt. In het gebied zijn middenbermen bijvoorbeeld voorzien van vetplanten die in aarde staan met een speciale gel. De gel slaat vocht op en laat tijdens droge perioden het water weer langzaam los. Het zijn voorbeelden die laten zien dat het vijftigjarige Amsterdam Zuidoost volop meedoet aan de ambitie van de gemeente om in 2050 energieneutraal te zijn.

Het Leidse Dierentehuis Stevenshage beschikt sinds kort over 164 zonnepanelen, meer dan genoeg om het hele gebouw van stroom te voorzien. Daarnaast zijn een warmtepomp voor de kattenafdeling en twee grote zonneboilers geïnstalleerd voor de warmwatervoorziening van het gebouw. “Dit past helemaal in onze ambitie om het groenste asiel van Nederland te zijn”, aldus beheerder Nicolette Bloemendaal.

“In 2009 waren er al 25 zonnepanelen op het dak geplaatst. Dankzij de nalatenschap van een weldoener die dat zo had bepaald, zijn daar nu 139 panelen bij gekomen”, vervolgt de beheerder. “De dieren die eronder wonen hebben geen idee, maar de panelen wekken jaarlijks ongeveer 47.500 kilowattuur elektriciteit op. Het overschot wordt terug verkocht aan de energieleverancier.”

Halvering CO2 uitstoot
Het hele project is begeleid door Stichting Stimular, die een duurzaamheidsscan voor het asielgebouw deed en totaaladvies gaf. “De totale CO2 footprint van het Leidse dierenasiel is gehalveerd van 54 naar 27 ton per jaar”, vertelt Marc Herberigs van de stichting. “De kabinetsdoelstelling om 49% minder CO2 uit te stoten in 2030 heeft Stevenshage hiermee al behaald.”

Investering wordt binnen zes jaar terugverdiend
Het buurbedrijf van Stevenshage, de Leidse Solar-Energy-Groep, heeft de levering en installatie verzorgd. Zij leverde daarmee een belangrijke bijdrage aan het verduurzamen van het dierenasiel. Erwin Gosenson van Solar-Leiden legt uit dat het asiel de totale investering binnen zes jaar terugverdient. “Een mooi vooruitzicht, vooral omdat Dierentehuis Stevenshage voor een groot deel afhankelijk is van donateurs en giften. Hierdoor kan dat geld weer beter besteed worden aan de opvang en het welzijn van de dieren zelf.”

Foto: Solar-Energy-Groep