Ruim 95% van de woningeigenaren die in 2022/2023 een warmtepomp hebben laten plaatsen is tevreden en raadt anderen een warmtepomp aan. Dat is een van de meest opvallende uitkomsten van de enquête naar de beleving van het installatieproces, gehouden onder deelnemers van het onderzoek Installatiemonitor.

Hoe ervaren de bezitters van een warmtepomp het installatieproces? Dat is de hoofdvraag van de enquête die eind 2023 is gehouden onder 1800 warmtepompeigenaren, die deelnemen aan Installatiemonitor. 1274 daarvan hebben een hybride warmtepomp, 522 een all-electric. Installatiemonitor is het eerste grootschalige Europees onderzoek naar de prestaties van (hybride) warmtepompen in Nederlandse woningen. Inmiddels heeft Installatiemonitor ruim 5000 deelnemers. De resultaten van de enquête zijn voorgelegd aan drie experts op het gebied van verduurzaming van de woning/warmtepompen: Tom van Aalten, adviseur duurzame warmte bij RVO, Joanneke de Jongh, energie-expert Milieu Centraal en Thomas Piessens, programmamanager energietransitie Techniek Nederland.

95% van de warmtepompbezitters raadt anderen een warmtepomp aan
Voor zowel Thomas Piessens, Joanneke de Jongh als Tom van Aalten geeft het onderzoek een goed beeld van de praktijk. Alle drie zijn positief verrast over de uitkomsten. Joanneke: “In 2021 heeft Milieu Centraal onderzoek gedaan onder warmtepompeigenaren. Van die respondenten was 7 op de 10 tevreden, al een mooie score. In dit onderzoek is dat zelfs 95%!”

54% heeft voor de aanschaf van de warmtepomp veel kennis vergaard
Een andere uitkomst die door de drie warmtepompexperts als positief wordt gezien, is dat mensen zich vooraf goed informeren voordat ze tot aanschaf van een warmtepomp overgaan. 54% heeft al veel kennis voordat ze een warmtepomp aanschaffen. 52% door zich goed in te lezen, 2% door het inwinnen van een EPA-advies. Een belangrijke informatiebron voor potentiële warmtepompeigenaren blijkt het internet te zijn. Een derde van de deelnemers van dit onderzoek heeft informatie ingewonnen bij de installateur. Voor 12% was de installateur zelfs de enige informatiebron. Thomas: “Dat verbaast me. Ik had verwacht dat iedereen sowieso informatie van internet haalt. Dat is in elk geval iets wat ik altijd aanraad. Lees je van tevoren goed in.” Tom vult aan: “54% is een mooie score maar nog geen 95%. Wat betreft informatievoorziening blijft er nog voldoende ruimte voor verbetering.” Ook Joanneke had een hoger percentage verwacht van de mensen die zich inlezen. “Aan de andere kant kun je dat positief zien”, zegt ze. “Zonder je heel erg te verdiepen in de mogelijkheden kun je ook tot een goed resultaat komen.”

72% kiest voor een warmtepomp om van het Russisch aardgas af te zijn
Tom: “Wat mij opvalt is de motivatie voor de keuze van een warmtepomp. De meeste deelnemers aan deze enquête vinden de kosten minder belangrijk, terwijl in de markt aangegeven wordt dat dit het belangrijkste aspect is. Terugverdientijd is voor deze warmtepompeigenaren niet echt een item.” Ook voor Joanneke is deze uitkomst bij de motivatie een verrassing: “Normaal gesproken staat besparen op energie en geld op de eerste plaats. Daarna volgt voor het klimaat/duurzaamheid. Onafhankelijk zijn van - Russisch - aardgas scoort meestal veel lager. Terwijl dat in deze enquête duidelijk op 1 staat. Dat komt waarschijnlijk door de energiecrisis die we hebben gehad. Mensen zijn toen in beweging gekomen en daar zie je nu het resultaat van.”

Gemiddelde kosten voor een warmtepomp
Een hybride warmtepomp kost gemiddeld € 6.000. Voor een all-electric is gemiddeld € 15.000 betaald, zonder aftrek van de Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE). Joanneke: “De genoemde kosten sluiten aan bij wat wij communiceren: € 6.000 voor een hybride warmtepomp en € 12.000 voor volledig elektrisch; lucht-water. De prijs voor all-electric is zonder eventuele aanpassingen aan de woning.” 29% van de all-electric warmtepompeigenaren heeft voor de aanschaf een lening afgesloten, tegenover 14% van de hybride warmtepompbezitters.

Wat kunnen we leren van deze ervaringen?
Uit de enquête blijkt dat mensen vooraf al bepaald hebben dat ze een warmtepomp aan willen schaffen. Ze zijn niet per se op zoek naar mogelijke verduurzamingsoplossingen, maar hebben al bepaald dat de oplossing een warmtepomp is. Thomas Piessens: “Opvallend; de overheid gaat er bij het maken van beleid vanuit dat woningeigenaren kiezen voor een integrale aanpak en zich verdiepen in de verschillende opties. Dat ze bijvoorbeeld ook kijken naar isoleren en een warmteadvies inwinnen via een energiecoach of een EPA-adviseur. Niet via een installateur. In de praktijk lijkt het toch anders te liggen. De aanschaf van een warmtepomp blijkt net als bij zonnepanelen vaak een single issue, de oplossing is vooraf al bepaald.”
Joanneke herkent dit: “Weinig mensen hebben vooraf een heel breed plan voor hun woning. Bij ons komen mensen op het onderwerp warmtepomp binnen waarna wij ze verwijzen naar andere onderwerpen zoals isoleren en ventileren. Er zijn ook mensen die besluiten te verduurzamen en dan op zoek gaan naar de oplossingen. Uiteindelijk komen we allemaal uit bij een duurzaam huis, dat van het aardgas af is.”

Andere uitkomsten van de enquête
-Belangrijkste pluspunt hybride warmtepomp: het scheelt in energieverbruik
-Belangrijkste pluspunt all-electric warmtepomp: mijn huis is duurzamer
-30% heeft bij warmtepomp gekozen voor vaste installateur
-15% van de deelnemers heeft langer dan een jaar op de installatie van de warmtepomp moeten wachten
-54% heeft slechts één offerte opgevraagd
-69% ontving een gespecificeerde offerte
-Bij 92% heeft de installateur de mogelijkheid om de ISDE aan te vragen vermeld, 59% heeft zelfs de meldcode aangeleverd
-Bij de installatie van een all-electric warmtepomp waren er voor 90% van de deelnemers aanpassingen aan de woning nodig, zoals een extra groep in de meterkast of aanpassen van leidingen. Bij hybride was dat voor 59% van de deelnemers nodig

Over Installatiemonitor
Installatiemonitor is een initiatief van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) samen met Netbeheer Nederland en Techniek Nederland. Het monitoringstraject wordt gecoördineerd en uitgevoerd door adviesbureau BDH. Het eerste onderzoek dat begin 2022 is gepubliceerd, gaf een eerste inzicht in de praktijkprestaties van warmtepompen en welke impact ze hebben op het elektriciteitsnet. Het vervolgonderzoek is half 2023 gestart en geeft ook inzicht in welke factoren een rol spelen bij de prestaties van warmtepompen en in welk type woningen warmtepompen worden toegepast. Het onderzoek loopt tot 30 juni 2026.

Ron M R Bosch, adviseur en HBO-hoofddocent Installatietechniek onderzocht in hoeverre hybride warmtepompen die op de markt worden gebracht als 'all-electric ready', daadwerkelijk gereed zijn om volledig elektrisch te functioneren zonder een cv-ketel.

Het concept van ‘all-electric ready’ hybride warmtepompen impliceert dat deze systemen zijn ontworpen om uiteindelijk volledig elektrisch te werken, zonder de ondersteuning van een gasgestookte cv-ketel. Deze hybride warmtepompen maken gebruik van zowel elektriciteit als een fossiele brandstof (meestal gas) om warmte te leveren, maar zijn ontworpen met de flexibiliteit om volledig elektrisch te worden.

Loskoppelen
Een hybride warmtepomp definitief loskoppelen van een cv-ketel en volledig elektrisch laten werken gaat niet zomaar. Houd rekening met de volgende zaken:

1. Capaciteit en efficiëntie: Voordat een hybride warmtepomp volledig elektrisch kan werken, moet de warmtepomp voldoende capaciteit hebben om het volledige verwarmings- en warmwatervraagstuk van het huishouden aan te kunnen. Bovendien moet de warmtepomp efficiënt genoeg zijn om dit te doen zonder buitensporige hoge energiekosten.
2. Benodigde aanpassingen: Het kan zijn dat er aanpassingen nodig zijn aan de bestaande verwarmingsinstallatie, zoals het vergroten van de radiatoren of het installeren van vloerverwarming, om de warmtepomp effectief te laten functioneren.
3. Isolatie en energie-efficiëntie: Het succesvol functioneren van een volledig elektrische warmtepomp is sterk afhankelijk van de isolatie van de woning en de algemene energie-efficiëntie. Een goed geïsoleerd huis met een laag energiegebruik zal beter presteren met een volledig elektrische warmtepomp. Altijd dus de Trias Energetica volgen.
4. Elektrische aansluiting: Het is mogelijk dat er een upgrade van de elektrische aansluiting nodig is om de extra vraag naar elektriciteit van de warmtepomp te accommoderen. Dit kan in combinatie met een Smart Grid Interface SGI.
5. Opwekking van elektriciteit: Om de voordelen van een volledige elektrische warmtepomp volledig te benutten, kan het zinvol zijn om te investeren in duurzame energieopwekking, zoals zonnepanelen, om de benodigde elektriciteit te leveren.

Wetgeving
Wat betreft voorschriften en regelgeving, is het belangrijk om te vermelden dat lokale bouwvoorschriften en regelgeving kunnen variëren. Houd er in ieder geval rekening mee dat de nieuwe F-gassenverordening verregaande veranderingen met zich meebrengt. Voor bedrijven met koel- en vriesapparatuur komt dat neer op:

1. De hoeveelheid F-gassen die op de Europese markt mag worden geplaatst, wordt snel verminderd, met als doel een totale stop in 2050.
2. 2. Er worden maatregelen genomen om het gebruik van F-gassen te verminderen. De productverboden stellen dat het GWP (Global Warming Potential) van F-gassen in nieuwe koel- of verwarmingsapparatuur sneller en meer moet dalen. Voor sommige producten komt er zelfs een verbod op het gebruik van F-gassen.

Tips voor installateurs
Er zijn nog fabrikanten die op dit moment, als ze een hybride systeem hebben geplaatst geen koppeling bieden voor een boiler. Hierdoor moet de gehele hybride zone worden verwijderd om vervolgens de juiste combinatiekoppeling te kunnen maken voor een volledig elektrische oplossing in de toekomst. Daarom is het belangrijk voor erkende installateurs om zorgvuldig te onderzoeken welke fabrikant de juiste keuze biedt voor all-electric ready systemen. Door rekening te houden met deze voor- en nadelen en de overig genoemde zaken kunnen installateurs hun klanten een weloverwogen advies geven over de implementatie van volledig elektrische warmtepompen in woningen of bedrijfspanden.

In de komende IZ zal Ron Bosch uitgebreid ingaan op de technische aspecten die komen kijken bij het al electric maken van hybride systemen, inclusief praktijkvoorbeelden van het loskoppelen van een warmtepomp van een cv-ketel. Daarnaast zal er beknopt aandacht zijn voor eventuele voorschriften en regelgeving die relevant zijn voor deze transitie. Hieronder alvast een voorproefje.
Houd voor de uitgebreide versie uw (digitale) deurmat in de gaten! De IZ-editie over Warmtepompen en Airconditioning verschijnt op 28 april in printversie en op www.installateurszaken.nl.