Investeren in hernieuwbare energie en energiebesparing levert banen op. Volgens het CBS steeg het aantal voltijdbanen in de energiesector tussen 2008 en 2017 met ruim de helft, van 35.000 naar 54.000. En in 2018 blijkt deze trend zich versneld voort te zetten. De verduurzaming van de samenleving staat hoog op de maatschappelijke agenda. Het is aan de installatiebranche om zo’n samenleving mogelijk te maken. Daarvoor zijn veel vakmensen nodig.
Goed nieuws voor de branche!, zou je dus zeggen. Maar er is eerder sprake van paniek. Krapte op de arbeidsmarkt. Vacatures die niet ingevuld worden. Technische bedrijven die niet de juiste mensen kunnen vinden.
Maar ik zie ook mooie initiatieven in de regio. Want met de inzet op vergroenen en verduurzamen hebben we als branche een prachtige rol. We zijn de branche waar je bij wilt horen als je het verschil wilt maken, met de nieuwste technieken wilt werken en zeker wilt zijn van een baan met een missie. We kunnen onszelf de put in praten. Maar we kunnen evengoed – en zelfs veel beter – potentiële nieuwe vakmensen verleiden om de stap naar de branche te maken en er daarmee voor te zorgen dat we deze wereld beter achterlaten voor onze kinderen. We zijn een branche met trots. En een branche die open staat voor iedereen, ook als je nog weinig van techniek weet.
Ik zie dat deze aanpak werkt. Steeds meer mensen uit allerlei niet-technische sectoren kiezen inmiddels voor een toekomst in de installatiebranche. Zij slaan een nieuwe weg in. Zij werken aan nieuw vakmanschap. Zij horen bij ons!
Zorgen zij hiermee voor voldoende instroom in de branche? Nee, met de mooie uitdagingen voor de boeg kunnen we altijd nog meer vakmensen gebruiken. Maar een beetje optimisme mag wel. Want de vakmensen van de branche zijn de sleutel naar de toekomst. Wie wil daar niet bij horen?

Sven Asijee
Directeur OTIB

We willen comfort, maar ook duurzaamheid. Dat leidt tot tegenstrijdige situaties, bijvoorbeeld in de badkamer. Zijn rainshowers en recycledouches wel met elkaar te verenigen? IZ voelde Walter van de Schee, Concept Developer bij Croonwolter&Dros erover aan de tand.

Van der Schee verzorgde eigen tijd geleden tijdens het Nationaal Congres Sanitaire Technieken van de TVVL een lezing over recycledouches. Volgens hem is er een grote toekomst weggelegd voor deze milieuvriendelijke oplossing. Zowel in de bestaande bouw als nieuwbouw.

Maar op een gemiddelde beurs zie je meer comfortdouches gevoed met warmtapwater dan recycledouches. En die comfortdouches, we weten het allemaal, zijn grootgebruikers als het op drink- en warmtapwater aankomt. Hoe verklaart u dat?
“Fabrikanten en installateurs spelen in op de wensen van de consument. In de persoonlijke sfeer zien we dat mensen uiteindelijk toch vaak comfort laten prevaleren boven milieu.”

Is het waterprobleem waar bepaalde deskundigen over spreken wel echt zo nijpend?
“Kijk alleen al naar de hitte van de afgelopen zomer. Op een gegeven moment is er zelfs een sproeiverbod ingesteld. De wereldbevolking groeit en watertransport en -behandeling kosten bovendien energie, ja we moeten zuinig omgaan met ons drinkwater.”

Welke besparing op het watergebruik valt er met recycledouches te realiseren?
“Per dag gebruiken we ongeveer 49,2 liter aan water om te douchen. Dat is circa 41% van ons totale dagelijkse watergebruik. Met een comfortdouche gebruik je al snel 7,5 liter warmtapwater per minuut, vervang je die door een recirculatiedouche, dan zit je op de helft. Tel uit je winst. Bovendien pak je zo een groot energielek aan.”

Hoe bedoelt u?
“Onze woningen worden steeds beter geïsoleerd, daardoor neemt de warmtevraag voor ruimteverwarming af. Als je de warmtevraag voor de productie van warmtapwater niet tegelijkertijd aanpakt, laat je een grote kans om te besparen en te verduurzamen liggen. Daarnaast zijn waterbesparende douche-oplossingen makkelijker te combineren met duurzame verwarmingssystemen, zoals de warmtepomp. Met een warmtepomp heb je namelijk niet het gemak van een doorstroomtoestel. Met een grote warmtapwater vraag, zoals bij rainshowers, moet je al snel grote voorraadvaten gaan plaatsen.”

De recycledouche biedt dus veel voordelen, maar ja, wil de consument er wel aan? Tijdens presentaties hoor je soms mensen zeggen dat ze het een vies idee vinden om te douchen met gebruikt water…
“Maar ze hebben er geen probleem mee om in een whirlpool te gaan zitten en daar wordt ook water gecirculeerd. Voorafgaand aan mijn presentatie heb ik twee willekeurige recycledouches onder de loep genomen. In beide gevallen had de fabrikant uitgebreide voorzorgsmaatregelen getroffen om de hygiëne te waarborgen, zoals het gebruik van filters en UV-lampen om micro-organismes te doden. Bovendien wordt na afloop van een douchebeurt het reservoir waaraan het water wordt onttrokken geleegd.”

Wat komt er allemaal bij kijken om een recirculatiedouche goed te installeren en te onderhouden?
“Recirculatiedouches worden op de standaard manier aangesloten. Als installateur moet je wel rekening houden met extra ruimtebeslag, vanwege de UV-lamp, pomp en dergelijke. De recycledouches zijn eenvoudig te onderhouden. Na een x aantal douchebeurten moet je met een schoonmaaktablet of speciale vloeistof de installatie reinigen. En indien nodig het filter schoonmaken.”
Is het pleit dan beslecht; gaan we in de toekomst massaal aan de recirculatiedouche?
“Er is zowel plek voor rainshowers als recirculatiedouches. In de bestaande bouw zullen we nog lange tijd gebruik maken van cv-ketels, waar je relatief makkelijk een rainshower mee kan combineren. In de nieuwbouw zal men sneller geneigd zijn al direct een duurzame oplossing te installeren, dus een recycledouche.”

Tot slot: welke andere methodes zijn er nog om het watergebruik verder terug te dringen?
“Je kan inzetten op gedragsverandering; dus mensen oproepen om korter te gaan douchen. Daarnaast worden er technieken ontwikkeld om het spoelvolume van het closet te reduceren. Ook kunnen we meer en meer kranen gaan voorzien van volumestroombegrenzers. En ik zou installateurs willen oproepen om alert te blijven op een te hoge voordruk bij tappunten. Als je die tegengaat of oplost, lever je ook weer een bijdrage aan het verder terugdringen van watergebruik.”

Duurzame installatietechniek was al een trend voordat het woord duurzaam een hype werd. Zeker in de wereld van de cv-toestellen is door de jaren heen enorme vooruitgang geboekt. De innovatiekracht heeft bedrijven gestimuleerd om verwarmingstoestellen door te ontwikkelen. Resultaat: een veel hoger rendement per toestel én afname van het aardgasverbruik. In 1980 was het gemiddeld verbruik per woning nog circa 3500 kuub; in 1990 was dit al de helft*!
En ook nu zet die duurzame en dus innovatie-gedreven ontwikkeling door. Echter, voor duurzame installatietechniek, specifiek voor het verwarmen van de gebouwde omgeving, zijn cruciale randvoorwaarden nodig. Eén daarvan is het behoud van het bestaande aardgasleidingnetwerk. Dit netwerk kan nu al ingezet worden voor CO2-vrije – en dus duurzame – gassen en is bovendien vele malen goedkoper dan de aanleg van een compleet nieuw elektriciteitsnetwerk of de aanleg van warmtenetten. Bovendien kan het huidige netwerk ook een belangrijke rol spelen bij opslag van duurzame wind-zon stroom die is omgezet middels het power-to-gas principe.
Een andere essentiële randvoorwaarde voor duurzame installatietechniek is blijven investeren in goed opgeleide en kundige installateurs. De verwarmingsinstallatie kan nog zo zuinig en duurzaam zijn, als het toestel niet goed wordt geïnstalleerd, ingeregeld en onderhouden dan heeft dat per direct een nadelig resultaat. Het instellen en inregelen bij oplevering en in stand houden van de juiste waarden is minstens zo belangrijk als enkel de juiste componenten aanschaffen. Dat is van toepassing voor een traditionele verwarmingsinstallatie maar geldt ook zeker voor een hybride verwarmingsinstallatie. Immers moet bij een hybride naast de ketel óók het warmtepompdeel optimaal ingeregeld worden. Daarom leiden de fabrikanten binnen De Nederlandse Verwarmingsindustrie jaarlijks meer dan tienduizend installateurs op, zodat duurzame installatietechniek op het netvlies blijft.
*Temperatuur gewogen aardgasverbruik in Nederland in gebouwen met een cv-systeem (bron: CBS Statline)

Henk Sijbring
Voorzitter De Nederlandse Verwarmingsindustrie i.o.

Het duurt nog even duren voordat alle woningen en gebouwen in ons land van het gasnet zijn losgekoppeld. De bestaande bouw vormt, zoals bekend, het probleem. Daarin gaat het om meer dan het simpelweg vervangen van een cv-ketel. Ingrijpende en dus dure isolatiemaatregelen zijn minstens zo belangrijk en noodzakelijk. Maar ook de traditionele warmteafgiftesystemen moeten doorgaans nog vervangen worden.

Ondanks alle goed bedoelde subsidie- en financieringsvoorzieningen blijft dit voor menig doorsnee huishouden een onhaalbare financiële kaart. Tenminste, als het gaat om het vervangen van cv-ketels door bijvoorbeeld warmtepompen. Het overschakelen naar systemen die werken met afgifte op lage temperatuur vergen nu eenmaal dit soort flinke aanpassingen.

Maar de ontwikkelingen staan niet stil. De laatste tijd duikt bijvoorbeeld steeds vaker het woord waterstof op als mogelijk alternatief van het uit de gratie geraakte gas. Belangrijk voordeel: de bestaande infrastructuur is al aanwezig, namelijk het huidige aardgasnet dat relatief eenvoudig voor waterstof geschikt kan worden gemaakt.

In de toekomst kan waterstof, zo is de verwachting, naast andere alternatieven, zoals all-electric en warmtenetten, een alternatief zijn voor het duurzaam verwarmen van woningen. De toepassing ervan moet echter nog wel verder onderzocht worden. En dat gebeurt inmiddels met een eerste proefproject in Rozenburg, waar vanaf begin 2019 lokaal waterstof wordt geproduceerd met groene stroom en via een separaat gasnet getransporteerd wordt naar het ketelhuis van een appartementencomplex.

Een bijzonder project dus, om zeker in de gaten te houden. Zoals er het komende jaar zeker meer van dit soort projecten meer dan de moeite waard zullen zijn om van nabij te volgen.

Redactie InstallateursZaken

In november riep een deskundige jury drie praktijkbegeleiders in de technische installatiebranche uit tot Topcoaches van het jaar 2018. Als waardering voor hun inzet om nieuw talent met passie naar hoger vakmanschap te begeleiden. Maar de echte beloning voor hun belangrijke werk zit natuurlijk in het zichtbare resultaat van hun begeleiding: enthousiaste – vooral jonge – vakmensen die de skills van de branche hebben leren verstaan en gemotiveerd zijn om zich te blijven ontwikkelen.
Zij stimuleren aanstormend talent om zich in hun vak te ontplooien en uit zichzelf te halen wat erin zit. Maar dan is een veilige omgeving nodig waarbij de leerlingen hun onzekerheden kunnen omzetten in op skills gebaseerd zelfvertrouwen en plezier in hun werk. Hoe leerlingen tijdens de uitreiking van de prijs vertelden over hun vakhelden raakte me. Zij noemden hun praktijkbegeleiders: leraar, vriend, vertrouwenspersoon, rolmodel. Het maakt duidelijk hoe zeer de persoonlijke relatie van groot belang is. Oog hebben voor elkaar en leren is de succescombinatie.
De waardering van leerlingen is dan ook groot. De drie winnaars maakten deel uit van een kandidatenlijst met maar liefst 750 topcoaches, die stuk voor stuk door hun leerlingen waren genomineerd. Het praktijkbegeleiderschap geeft bovendien zelfwaardering. Want wat is er nu mooier om mensen in staat te stellen in hun vak maar ook als mens te groeien?
Het praktijkbegeleiderschap is in de branche een vak op zich. Een belangrijk vak, dat met de groei van de branche en de krapte op de arbeidsmarkt alleen maar belangrijker wordt. Een goede begeleider is namelijk niet alleen een goed vakmens en een goede coach, maar ook een belangrijke ambassadeur die de branche voor nieuwe vakmensen aantrekkelijk maakt en houdt. Alle reden dus voor waardering. En alle reden om werk te blijven maken van het praktijkbegeleiderschap. Ik ben trost op mensen die dit kunnen en vol passie weten vorm te geven. Branchehelden dus.

Sven Asijee
Directeur OTIB