Steunpakket Veilig Drinkwater voor ondernemers en gebouwbeheerders
Nadat Holland Water en Normec Aqua Serva al eerder hun vrees uitspraken dat Nederland na de lockdown wordt geconfronteerd met grootschalige legionella-uitbraken met besmettingen en veteranenziekte tot gevolg, komen de bedrijven nu met een initiatief: het Steunpakket Veilig Drinkwater. Het doel hiervan is om Nederlandse ondernemers die hard zijn geraakt door de Covid-19 crisis, tegen zo laag mogelijke kosten te ondersteunen met passende legionellabeheersoplossingen.
Dit initiatief wordt ondersteund door ISSO, kennisinstituut voor bouw- en installatietechniek, en DAB Pumps en is mogelijk gemaakt door BNP Paribas Leasing Solutions. Inmiddels wordt de bezorgdheid van de initiatiefnemers steeds breder gedeeld, tot en met de minister-president aan toe.
Onderschatting
Holland Water uit Driebergen, specialist in legionellabestrijding, en Normec, onafhankelijk adviesbureau voor waterveiligheid, voorzien een ‘ongekende legionellaontwikkeling’ doordat ondernemers en gebouwbeheerders het risico op legionellavorming onderschatten. Legionella kan de veteranenziekte veroorzaken, een ernstige vorm van longontsteking waaraan mensen met een zwakke of kwetsbare gezondheid kunnen overlijden.
Kans op legionellabesmetting levensgroot
“In de Covid-19 crisis zijn veel gebouwen, zoals hotels, restaurants, campings, vakantiecentra, sportscholen, fitnesscentra en kantoren, niet of nauwelijks gebruikt, waardoor het water in de leidingen is komen stil te staan”, zegt Leo de Zeeuw, oprichter en DGA van Holland Water. ”Onder meer door de oplopende buitentemperaturen warmt het water op. Dat zijn ideale omstandigheden voor legionellavorming. Deels door onbekendheid, maar ook doordat hun financiële positie door de coronacrisis ernstig is verzwakt, verzuimen veel ondernemers preventieve spoelregimes uit te voeren en monstername te doen om legionellavorming te monitoren en te voorkomen. Dit blijkt uit monitoringsdata van Holland Water en Normec. Nu de accommodaties weer beginnen open te gaan, is de kans op legionellabesmetting levensgroot”, aldus De Zeeuw.
Steunpakket Veilig Drinkwater
“We maken ons oprecht zorgen en hebben daarom het initiatief genomen om samen met Normec en enkele andere partijen het Steunpakket Veilig Drinkwater samen te stellen”, legt De Zeeuw uit. Ric de Jong, managing director van Normec, licht toe: “Daarmee reiken we mede-ondernemers en gebouwbeheerders de helpende hand om zo samen legionella-uitbraken te voorkomen. We geven ze een steuntje in de rug door tegen gunstige voorwaarden onze expertise en apparatuur beschikbaar te stellen.” De Zeeuw vult aan dat ‘nood nu eenmaal wet breekt’ en dat ondernemers met beperkte middelen de doorgaans kostbare high-tech apparatuur daarom nu tijdelijk kunnen aanschaffen zonder enige investering vooraf.
Oproep Inspectie
Nadat Holland Water de publiciteit zocht met zijn waarschuwing voor het risico op legionella-uitbraken, heeft de Inspectie Leefomgeving & Transport bedrijven en instellingen opgeroepen werk te maken van het op orde brengen van het legionellabeheer. Ze heeft ook laten weten te gaan controleren of door de genomen maatregelen de risico’s daadwerkelijk zijn verminderd. De inspectie wijst op verhoogde risico’s, nu sprake is van versoepeling van de coronamaatregelen.
Ook premier waarschuwt
In zijn wekelijkse persconferentie waarschuwde premier Rutte afgelopen vrijdag ook voor het gevaar van legionella en vroeg iedereen om zijn leidingen goed door te spoelen in het geval ze lang niet zijn gebruikt. De fractie van 50PLUS in de Tweede Kamer deelt eveneens de zorgen van Holland Water. Ze heeft afgelopen week over de risico’s op legionellavorming Kamervragen gesteld aan Cora van Nieuwenhuizen, minister van Infrastructuur en Waterstaat.
Opleidingsbedrijf wil nieuwe leerling monteurs werven voor na coronacrisis
Opleidingsbedrijf IW Nederland zet extra in op de werving van studenten voor installatietechniek en elektrotechniek. “De vraag naar leerlingen zal komende maanden mogelijk afnemen maar de vraag naar vakbekwame installatie- en elektromonteurs neemt na de crisis alleen maar toe”, stelt Ronald Olij, voorzitter van IW Nederland en directeur van IW Noord-Holland. “We zetten daarom alles op alles om veel nieuwe leerling-monteurs te werven en - bij tijdelijk afnemende vraag – kunnen er duobanen worden gecreëerd met twee leerling-monteurs op één plek bij een bedrijf.
Het opleidingsbedrijf werkt momenteel aan plannen om intensief nieuwe studenten te werven voor Beroeps Begeleidende Leerwegtrajecten (BBL) in de installatiebranche. Dit gebeurt middels online instrumenten om jongeren kennis te laten maken met het technisch vakonderwijs. Ook zijn er plannen in de maak om open dagen te organiseren waarin jongeren, op gepaste afstand, toch kennis kunnen maken met het techniekonderwijs en de vakdocenten. “We kunnen door de coronamaatregelen weliswaar minder in groepen doen, maar dat maakt de kennismaking misschien wel persoonlijker en meer tastbaar. We zoeken het ook meer in beleving en zelf dingen doen.”
Baangarantie
IW Nederland zet ook alle zeilen bij om ervoor te zorgen dat zittende BBL’ers door de coronacrisis niet gehinderd worden hun opleiding af te ronden. “Ook willen we dat ze hun baangarantie behouden. Na elke crisis is er namelijk weer grote vraag naar installatie- en elektromonteurs.” Het bedrijf leidt jongeren op in Beroeps Begeleidende Leerwegtrajecten. De MBO-studenten gaan een dag in de week naar school, krijgen een dag in de week praktijkopleiding en werken drie dagen bij een leerbedrijf.
Door de coronamaatregelen van de overheid hebben veel leerbedrijven moeite om de BBL’ers aan het werk te houden. IW Nederland constateert niettemin dat de leerbedrijven de MBO-ers, met inachtneming van de veiligheidsvoorschriften van het RIVM, zoveel mogelijk blijven inzetten.
Investeringen
Leerbedrijven investeren veel in de studenten. De vraag naar vakbekwaam personeel in de installatiebranche is groot. In de meeste gevallen komen de jongeren, na hun studie, dan ook bij het leerbedrijf in dienst. “We zien niet graag dat een leerbedrijf de investeringen in een student in rook op ziet gaan doordat die door de coronacrisis thuis komt te zitten en zijn studie niet afrondt. Dat is slecht voor de werkgever, de student en de installatiebranche. Voortijdige uitstroom moet daarom beslist voorkomen worden.”
Het opleidingsbedrijf zoekt daarom met alle stakeholders ook naar manieren om de jongeren optimaal aan het werk te houden. “Dat gebeurt onder meer door ons goed voor te bereiden op de 'anderhalve-meter-economie' waarin we nu terecht gaan komen. We kijken, samen met de ROC’s, leerbedrijven en andere stakeholders hoe we straks veilig de draad weer kunnen oppakken. We maken plannen en protocollen om snel en veilig weer aan de slag te gaan.”
Nieuwe kansen
Dat de installatiebranche ook na de crisis weer ernstig verlegen zit om gekwalificeerd personeel staat volgens Olij vast. Hij wijst in dit verband onder meer op het grote tekort aan betaalbare woningen dat nog weggewerkt moet worden. “En voor de bestaande woningvoorraad geldt bovendien dat ze de komende jaren snel verduurzaamd gaat worden.”
Ook zal de post-corona economie nieuwe kansen bieden voor bestaande technologie en innovaties, verwacht Olij. “Denk bijvoorbeeld aan geavanceerde klimaattechnologie die het binnenklimaat in gebouwen schoon en veilig houdt. Zo gauw de coronacrisis voorbij is, zal de vraag naar gekwalificeerde installatiemonteurs weer razendsnel toenemen, is onze stellige overtuiging. Daar zijn we nu op aan het voorsorteren.”
Coronacrisis raakt Kuijpers vooralsnog licht
Technisch dienstverlener Kuijpers maakt bekend in 2019 met 8,5 miljoen een iets lagere nettowinst te hebben gerealiseerd dan in 2018. De omzet van 260 miljoen euro laat een stabiele groei van 12% ten opzichte van het voorgaande boekjaar zien. Het bedrijf investeerde onder meer in de ontwikkeling van de samenwerking tussen medewerkers, opleidingen, kennisontwikkeling van farmaceutische productieomgevingen en in een integrale propositie voor verduurzamen van de gebouwde omgeving. De coronacrisis raakt het bedrijf vooralsnog licht.
Ondanks dat de winstdoelstelling niet volledig gehaald is, kijkt algemeen directeur Aukje Kuypers met gepaste trots terug op het voorgaande jaar. “Investeren in kennis en ontwikkeling - en daarmee in onze mensen en in de lange termijn - hoort bij het DNA van ons bedrijf. De huidige coronacrisis bevestigt ons geloof in duurzame en vooral ook veilige en gezonde omgevingen. We blijven dan ook investeren. Gericht op een gezonde bedrijfsvoering, met oog voor de huidige ontwikkelingen én de toekomst.”
Coronacrisis met vertraging
De coronacrisis raakt het bedrijf vooralsnog licht. Hoe de markt zich dit jaar verder ontwikkelt, is vandaag niet met zekerheid te zeggen. De bouw- en installatiesector reageert altijd met enige vertraging op economische ontwikkelingen. Dat zal nu ook het geval zijn. De verwachting is dat eind 2020 ook deze sector geraakt wordt. Met het protocol ‘samen veilig doorwerken’ heeft de bouw- en technieksector alle maatregelen getroffen die in deze tijd nodig zijn om een veilige werkomgeving te bieden voor iedereen op de bouw en bij klanten. Kuijpers volgt dit protocol en heeft op sommige vlakken richtlijnen aangescherpt. Aukje Kuypers: “De veiligheid en gezondheid van onze mensen en klanten staan voorop. In 2019 zijn we een programma gestart om veiligheid nog beter te verankeren. Juist in deze tijd merken we dat onze duidelijke visie op veiligheid en bijbehorend gedrag een goede basis vormen voor ons huidig handelen.”
Steeds vaker hoofdaannemer
Slimme techniek speelt een groeiende rol in de samenleving. Hierdoor is Kuijpers steeds vaker als hoofdaannemer eindverantwoordelijk in projectenIn 2019 heeft Kuijpers bewust de stap richting bouw ingezet en geïnvesteerd in de interne opbouw van kennis en expertise op dit vlak. Het bedrijf biedt klanten hiermee als regisseur en verbinder een integrale benadering voor verduurzamingsvraagstukken. Een mooi praktijkvoorbeeld is de verduurzaming van het hoofdgebouw van de Provincie Zuid-Holland in Den Haag. De renovatie - techniek én bouw, inclusief 15 jaar onderhoud - is gegund aan Kuijpers als hoofdaannemer. Vanaf de aanbiedingsfase hebben alle betrokken disciplines nauw samengewerkt. Ook realiseerde de technisch dienstverlener in die rol eind vorig jaar in Leiden de nieuwe productiefaciliteit voor biofarmaceutisch bedrijf HALIX. Kuijpers was eindverantwoordelijk voor het ontwerp en de realisatie van de nieuwe productiefaciliteit. Zowel voor het gebouw zelf - compleet met cleanrooms - als voor de technische installaties.
Gestage groei
Vanuit veertien locaties in Nederland bedient Kuijpers de markt. Het bedrijf ziet dat de relatief nieuwe locaties in de randstad en het noorden van Nederland een gestage groei doormaken. Zo realiseerde Kuijpers voor familiebedrijf Klaremelk Feed uit Harderwijk de proces- en gebouwgebonden installaties van een nieuwe en moderne mengvoerfabriek. Vanuit Zwolle en Amsterdam ontwikkelden o.a. de activiteiten op het gebied van beveiligingssystemen. Landelijk wist het bedrijfsonderdeel gericht op de exploitatie en het beheer van installaties een aantal opdrachten te scoren bij onder meer netwerkbedrijf Alliander en gehandicaptenzorgorganisatie Ipse de Brugge.
Brede dienstverlening als basis
Het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) heeft in zijn prognose begin april aangegeven dat er voor de derde keer in twaalf jaar tijd een crisis dreigt voor de Nederlandse bouwsector. Kuijpers ziet dit nu vooral terug bij klanten in de industriesector. In deze sector zetten bedrijven in tijden van onzekerheid als eerste hun investeringen op pauze. Ondanks dat heeft Kuijpers recent een opdracht gekregen van Lamb Weston / Meijer voor de realisatie van een nieuwe productiefaciliteit voor gedroogde aardappelproducten. De technisch dienstverlener is het aanspreekpunt op het gebied van procesautomatisering en klimaatbeheersing. Door actief in verbinding te blijven met klanten, ziet Kuijpers mogelijkheden om oplossingen te bieden die passen bij de huidige tijd. Musea en onderwijsinstellingen halen onderhoudswerkzaamheden naar voren. Ook staat het bedrijf ziekenhuizen bij met uitbreiding van apotheek- en IC-capaciteit en in de farmacie zorgen de voorbereidingen op de mogelijke productie van coronavaccins voor nieuwe aanvragen. De brede dienstverlening van Kuijpers, verdeeld over verschillende sectoren, maakt dat het bedrijf de lichte terugval van omzet en efficiency vooralsnog kan opvangen.
Schouders eronder
Daar waar Kuijpers aan het begin van dit jaar uitging van groei, zoals voorgaande jaren, verwacht het bedrijf voor 2020 een stabilisatie dan wel lichte groei ten opzichte van de omzet van 2019. De huidige prognose is gebaseerd op de werkvoorraad, vaste klantenkring, marktpositie en commerciële organisatie. Aukje Kuypers: “We zetten onze technische kennis en expertise in om gebouwen en installaties duurzamer en gezonder te maken. Voor onze medewerkers, voor onze klanten en voor de generaties na ons. De huidige coronacrisis bevestigt ons geloof in duurzame en vooral ook gezonde omgevingen. Ons familiebedrijf heeft al vaker moeilijke tijden doorstaan. Steeds is het ons gelukt om hier - met het vizier op de toekomst - doorheen te komen. Door er samen de schouders onder te zetten.”
“1,5 meter niet per se veilig in ruimte met slechte ventilatie”
Op 16 maart schreven wij al over het belang van ventilatie om eventuele transmissie van het coronavirus via de lucht tegen te gaan. Dit naar aanleiding van de guidelines die REHVA had opgesteld over dit thema. Tot dusverre heeft het RIVM nog geen officieel standpunt ingenomen hierover. En dat terwijl volgende week bijvoorbeeld al de scholen open gaan.
De REHVA was er al snel bij. In een aantal interviews met Installatienet legde vice-president dr.ir. Atze Boerstra afgelopen maanden uit waarom ventilatie zo belangrijk is. “We weten we dat de hoofdmoot van de besmettingen met het coronavirus via direct contact of via de ‘korte luchtroute’ plaatsvindt. Bij direct contact moet je dan bijvoorbeeld denken aan hand-op-hand contact of het aanraken van oppervlaktes die kort tevoren zijn aangeraakt door een besmet persoon. Bij luchtoverdracht zit het grootste risico in het verspreiden van druppeltjes (grootte: circa 10 micrometer) waar virussen in zitten, na niezen en hoesten. Die druppeltjes verdwijnen binnen een paar milliseconden na uitademing en/of slaan snel neer, vandaar dat standaard gesteld wordt dat een afstand tot een besmet persoon van 1 tot 2 meter als de gevarenzone geldt.”
‘Tweede luchtroute’
“Los van de standaard besmettingsroutes: er zijn aanwijzingen in de literatuur dat er in sommige situaties ook sprake kan zijn van een ‘tweede luchtroute’ waarbij Corona virussen in aerosolvorm (als ultrakleine deeltjes of druppeltjes) langere tijd in de lucht aanwezig blijven en (binnen) grotere afstanden af kunnen leggen, waarna ze (bij de juiste dosis) tot besmettingen kunnen leiden, met name in slecht geventileerde binnenruimten moet men de aerosolroute niet onderschatten. Vandaar het advies van REHVA om (ALARA-aanpak, voorzorgsprincipe) tijdens de huidige pandemie een aantal ventilatiemaatregelen te nemen die vaak relatief eenvoudig zijn.”
Advies
Met een mogelijke transmissie van het virus over langere afstanden, is het volgens Boerstra dus verstandig (specifiek in gebouwen die vol in gebruik blijven tijdens de pandemie) om het risico op verspreiding van het virus via ventilatiesystemen te beperken. Met name de ventilatie en het voorkomen van hoge bezettingsgraden zijn daarbij belangrijk.
Voortdurend ventileren
Boerstra benadrukt daarbij nog eens extra het belang van voldoende ventileren op kamerniveau. “Idealiter moet je dan denken aan 60 kuub verse lucht per persoon (= klasse A niveau van het PvE Gezonde Kantoren) als ondergrens; bij voorkeur op een zo efficiënt mogelijke manier toegevoerd. Dus niet zodanig dat de uitgeademde lucht van de ene persoon bijvoorbeeld langs de ademzone van een andere persoon in de ruimte wordt gevoerd alvorens deze lucht afgezogen wordt.”
1,5 meter grens
“Tot dusverre legt de RIVM de nadruk op het aanhouden van 1,5 meter afstand. Dat gaat prima op in buitensituaties en gebouwen die goed geventileerd worden. Maar in een slecht geventileerde ruimte waarin men langere tijd met meerdere personen verblijft, zou het aanhouden van deze regel wel eens alleen schijnveiligheid kunnen opleveren”, zegt Boerstra. Hij denkt dan bijvoorbeeld aan vergaderruimtes, bussen, klaslokalen of oefenruimtes voor koren.
Scholen
Volgende week gaan de scholen weer gedeeltelijk open. “De bezetting van de klassen is gehalveerd, maar het zou maar kunnen dat het vanaf juni weer business as usual is. Er zijn gelukkig in het kader van ‘Frisse Scholen’ programma’s flink wat scholen onder handen genomen, waardoor de ventilatie verbeterd is. Maar voor tientallen procenten van de schoolgebouwen is dat nog niet het geval en is de verse luchttoevoer nog steeds onder de maat.”
Zorgen
Boerstra maakt zich hier oprecht zorgen over. “We moeten in ieder geval bij de leraren tussen de oren krijgen dat ze de komende maanden de ramen vaak (bij voorkeur continue) openzetten, tijdens de lessen en/of tussen de lessen door. Ook is het belangrijk dat een eventueel aanwezig mechanische ventilatiesysteem in de lokalen aanstaan.”
RIVM
Uiteraard zou het helpen als het RIVM de REHVA guidelines overneemt. “De afgelopen maanden stond het RIVM in een andere modus, ze moesten eerst de uitbraak beteugelen. Ik snap dat heel goed. Nu zitten we echt wat mij betreft in een nieuwe fase en met de openstelling van scholen en over een paar weken misschien ook de horecagelegenheden is het thema ventilatie en corona plotseling super actueel. De druk op het RIVM om hierover een standpunt in te nemen wordt nu wel van verschillende kanten opgevoerd.”
EenVandaag
Zo deed de bekende viroloog Ab Osterhaus afgelopen week nog de nodige uitspraken over het onderwerp. Op de website van EenVandaag valt bijvoorbeeld nog het volgende te lezen: ‘Feit is dat de besmettingskansen groter zijn in afgesloten ruimtes waar veel mensen bij elkaar zijn dan buiten. Ventilatie speelt hierbij een belangrijke rol. Er is buiten veel meer sprake van luchtbeweging. Bovendien is het buiten lastiger om iemand anders te besmetten, doordat er veelal beter afstand kan worden gehouden dan binnen.’
Techniek Nederland
De REHVA heeft het thema ‘corona en ventilatie’ al begin maart op de kaart gezet. In de afgelopen maanden is hierover ook contact geweest met branchevereniging Techniek Nederland. Op 6 mei heeft de branchevereniging bij monde van voorzitter Doekle Terpstra een brief verstuurd aan het RIVM met de vraag of het aanpassen van ventilatiesystemen de verspreiding van het coronavirus kan voorkomen. Op het moment van schrijven had het RIVM nog geen officiële reactie gegeven.
‘Gebrek aan ventilatie en niet airco zorgt voor verspreiding coronavirus’
Volgens Chinese onderzoekers is er een verband tussen de luchtstroom van een airconditioner en de verspreiding van het coronavirus. Ze maakten een analyse van een restaurant in hun stad waar op 24 januari negen personen door één andere persoon zijn besmet met het coronavirus. De mensen die besmet raakten, zaten aan dezelfde tafel als de besmette persoon en twee tafels verderop. De luchtstroom van een splitunit-airco aan de muur ging over en langs de drie tafels. Atze Boerstra laat aan RCC K&L weten dat niet de airco maar het ontbreken van goede ventilatie de boosdoener is.
In het restaurant waren in totaal 78 gasten aanwezig, verdeeld over 18 tafels. Daarnaast liep er bedienend personeel rond. Alleen de gasten aan de betreffende drie tafels raakten besmet. Het gros daarvan zat op meer dan twee meter afstand van patiënt 0. Ook kon worden achterhaald dat er geen onderling fysiek contact is geweest tussen mensen aan de verschillende tafels.
Luchtstroom van de airconditioning
De onderzoekers concluderen dat de besmetting plaatsvond door microdruppels met virusdeeltjes (aerosolen) afkomstig van patiënt 0. Op basis van een simulatie constateerden ze dat die deeltjes via de luchtstroom van de airconditioning boven de twee andere tafels terecht zijn gekomen. Een andere belangrijke conclusie is dat de besmetting het gevolg kan zijn van de slechte ventilatie in het restaurant. In berichten over dit onderzoek wordt echter vooral gewezen op de rol van de airconditioning.
Onvoldoende verdunde lucht
Binnenluchtspecialist dr. ir. Atze Boerstra (managing director van bba binnenmilieu en vice-president van REHVA) meldt aan RCC K&L dat de airco niet de oorzaak van de besmettingen in het restaurant in China kan zijn geweest. “De kernoorzaak hier is het ontbreken van verse-luchttoevoer, waardoor de lucht met het virus erin onvoldoende werd verdund. Er was sprake van minder dan 1 liter/seconde per persoon aan verse luchttoevoer. Dat is absurd weinig. Ter vergelijking: in Nederlandse kantoren ga je normaliter uit van minimaal 10 liter/seconde per persoon, en meer dan 15 liter/seconde/persoon is ideaal: dat is zeker tien tot vijftien keer zo veel!”
Installatienet sprak eerder al met Boerstra over de relatie tussen Corona en ventileren n.a.v. het verschijnen van een document met praktische adviezen om het Corona besmettingsgevaar in gebouwen te beperken. Een initiatief van REHVA en Francisco Franchimon. Vandaag heeft Techniek Nederland in een brief aan directeur Jaap van Dissel van het RIVM gevraagd of het aanpassen van ventilatiesystemen de verspreiding van het coronavirus kan voorkomen.
Op de afbeelding: Simulatie van de luchtstroming vanuit de airco en de verspreiding van het coronavirus vanuit patiënt 0 (paars) richting de personen die besmet zijn geraakt (rood). De andere mensen (goudkleur) raakten niet besmet.
Light + Building pas weer in 2022
Messe Frankfurt heeft besloten de elfde Light + Building, vakbeurs voor verlichting en gebouwentechnologie, dit jaar helemaal niet te houden. De beursorganisatie kiest ervoor om aan de normale volgorde vast te houden. De beurs zal daarom pas van 13 tot 18 maart 2022 plaatsvinden.
Door de coronacrisis was Light + Building 2020, oorspronkelijk gepland voor maart, al verschoven naar 27 September tot 2 oktober a.s. Na het gezamenlijke besluit van de Duitse Bondsregering en de Duitse staten dat grote evenementen in Duitsland pas kunnen worden gehouden vanaf september, denkt de beursorganisatie geen goed geplande voorbereidingstijd te hebben om het houden van het evenement te kunnen garanderen. Bij het houden van degelijke evenementen spelen onder andere reisvoorwaarden een belangrijke rol.
“De huidige regelgeving, gecombineerd met voortdurende wereldwijde reisbeperkingen en de potentiële bedreiging van de individuele gezondheid, maken het onmogelijk om Light + Building in 2020 te houden”, zegt Wolfgang Marzin van Messe Frankfurt. “Tegelijkertijd moeten we in het belang van exposanten en bezoekers tijdig onnodige kosten vermijden. De beslissing was voor niemand van ons gemakkelijk, maar we zullen onze energie nu richten op het houden van de volgende Light + Building in 2022.”
Ventilatie en filtratie in gebouwen moet beter
Het coronavirus blijft de gemoederen bezighouden. De gezondheid, zorg en economie hebben het hierdoor bijzonder zwaar. De genomen maatregelen en verlenging hiervan geven nog geen ruimte om terug te gaan naar een normale omgang tussen de mensen. Er wordt zelfs gesproken over een nieuwe 1,5 economie. Eén ding is zeker: het virus is nog niet zomaar weg, ook de komende jaren waarschijnlijk niet. Het is daarom van groot belang om de ventilatie en filtratie van gebruikersruimtes binnen de gebouwde omgeving nader te beoordelen, waarschuwt Marius Klerk van Air@Work in dit artikel. Alleen zo ontstaat een veilige leefomgeving en wordt de overdracht van het virus geminimaliseerd.
Uit meerdere internationale onderzoeken [bron 4, 5, 6, 8] is gebleken dat de overdracht van een virus, hier specifiek het COVID-19, zich ook door de lucht kan verspreiden, over een grotere afstand dan de gestelde 1,5 meter. Indien een drager van het virus zich bevindt in een ruimte of omgeving waar veel niet besmette mensen op de bepaalde afstand van 1,5 meter aanwezig zijn, is er toch een aannemelijk risico dat deze mensen besmet kunnen raken. Uit de onderzoeken blijkt dat het virus tot wel 20 minuten in de omgevingslucht kan blijven hangen en hierdoor wordt overgedragen aan andere mensen (zie afbeelding).
Fijne druppels
Bij hoesten of niezen komen er in verhouding grote, besmette, druppels vrij. Deze zullen door hun gewicht vrij snel vallen, binnen de gestelde 1,5 meter. Maar hiernaast komen er ook fijne druppels vrij, wat ook al gebeurt bij bijvoorbeeld praten of zingen. Deze fijne druppels worden ook wel aerosolen genoemd, een colloïdaal mengsel van stofdeeltjes of vloeistofdruppels in de lucht. Ze kunnen drager zijn van het virus.
Veelvuldig ventileren
Om te voorkomen dat het virus in de lucht blijft hangen zal er daarom beter en veelvuldiger geventileerd moeten worden om ruimtes te ontdoen van de besmette lucht en te voorzien van schone lucht. Indien dit niet mogelijk is dient de lucht in de ruimtes op een juiste manier, met HEPA of elektrostatische filteren met afvang, gefilterd te worden middels recirculatielucht om zo de lucht te ontdoen van de besmettingen [bron 2, 9]
Andere eisen
Huidige geïnstalleerde klimatiseringssystemen leveren geklimatiseerde lucht in utiliteitsgebouwen conform de richtlijnen en normering zoals deze ook zijn opgenomen in het bouwbesluit. Helaas wordt en kan hiermee niet worden voldaan aan de nu gestelde eisen voor een schone lucht omgeving. Ook is de luchtverplaatsing binnen een ruimte van groot belang om deze schoon te krijgen. Veel installaties zijn zo ontworpen dat er luchtmenging plaatsvindt in de ruimte; en dat is nu juist niet gewenst als er zich meerdere mensen bevinden in deze ruimte!
Verdringing van lucht
Om een ruimte schoon te krijgen dient dit te gebeuren op basis van het verdringingsluchtprincipe, waarbij de lucht laag wordt ingeblazen en hoog wordt afgezogen. De ruimte wordt zo van onder naar boven schoon gezogen en de besmette aerosolen met het virus zullen uit de ruimte verdwijnen, waardoor horizontale overdracht wordt geminimaliseerd. Dit lijkt wellicht een utopie, maar wordt het principe al veelvuldig toegepast in de industrie! Dit zou de basis moeten worden bij nieuwe ontwerpen en aanpassing van bestaande systemen.
Ventilatievoud
Maar hoe vaak zou dan een ruimte geventileerd moeten worden, uitgaande van een goede luchtverplaatsing. Wanneer is de lucht schoon? Er wordt nu aangegeven om naar een viervoudige ventilatievoud te gaan. De meeste gebouwen zitten nu op enkelvoudig! Voor een exactere bepaling zou de KVE-waarde, het kiemgetal of kolonievormende eenheden gemeten of bepaald moeten worden. Dit geeft een indicatie of de lucht schoon genoeg is en wat het ventilatievoud zou moeten zijn.
Luchtvochtigheid
Uit onderzoek is ook gebleken dat de luchtvochtigheid in grote mate van belang is voor de draagbaarheid van het virus. Een relatieve luchtvochtigheid tussen de 40% en 60% zorgt ervoor dat aerosolen minder ver dragen en eerder naar de grond zakken. Hoe droger de lucht hoe verder de aerosolen dragen en dus hoe groter het risico van overdracht [bron 3].
Fijnstof
De laatste jaren wordt er al veelvuldig geschreven over fijnstof en de effecten op de luchtwegen van mensen. Ook in relatie tot het COVID-19 virus, dat ook wel het longvirus wordt genoemd, blijkt fijnstof in de lucht nadelig te werken. Hoe hoger de mate van fijnstof, hoe meer dragers in de lucht. Dit betekent dat ook de aangezogen lucht afdoende moet worden gefilterd om te zorgen voor een laag fijnstofgehalte [bron 1, 6, 7]
Actie is gewenst
Als we dit alles in ogenschouw nemen, is een goede klimaatbeheersing uitgaande van de nu gestelde eisen van groot belang om weer zoveel mogelijk terug te kunnen keren naar een normale en, zover je kunt stellen, gezonde economie waarin we weer normaal met elkaar kunnen omgaan. Dit geldt vooral voor scholen, kantoren, horeca, zorginstellingen, openbare gelegenheden, etc. omdat deze moeilijk zijn in te richten op een 1,5 meter economie.
Om dit te realiseren is actie gewenst, waarbij de volgende punten van groot belang zijn:
- aanpassing richtlijnen en normeringen voor klimatisering van ruimtes in utiliteitsgebouwen en erkenning vanuit RIVM/overheid dat hiermee wordt voldaan aan de gestelde eisen tot minimaliseren van overdracht;
- waar mogelijk de ventilatievoud verhogen tot de maximale waarde;
- indien noodzakelijk de ventilatiecapaciteit uitbreiden;
- ventilatie door laten draaien, ook buiten de gebruikerstijden;
- waar mogelijk de luchtverdeling aanpassen voor een goede door/schoonspoeling;
- toepassen van gedegen HEPA-filtratie (elektrostatische filtratie met afvang laat hierin de beste resultaten zien);
- luchtvochtigheid in ruimtes op een waarde tussen de 40% en 60% RV brengen;
- gezond verstand gebruiken.
Minimaal risico
Het realiseren van deze punten zal bijdragen aan het minimaliseren van virusoverdracht doordat de toegevoerde schone lucht geen of een minimale hoeveelheid aan aerosolen zal bevatten en waar mogelijk de luchtstroming verticaal zal zijn. Indien er dan verder gepaste afstand wordt gehouden, zal het risico op besmetting minimaal zijn.
Wil, innovatie en kennis
De sleutel om de impact van het COVID-19 virus te minimaliseren in de gebouwde omgeving is de bundeling van wil, innovatie en kennis. Deze is veelvuldig aanwezig in Nederland. Experts kunnen gezamenlijk zorgen voor een gezondere leefomgeving. Iedereen zal daar baat bij hebben en de economie zal weer de goede richting op groeien.
Over de auteur:
Marius Klerk is werkzaam bij Air@Work en heeft jarenlang ervaring in de toepassing van luchtbehandeling.
Bronvermeldingen:
1. Removing the Corona virus from the air with ASPRA air purification
VFA Solutions
Published 27 February 2020
https://www.vfa-solutions.com/en/removing-the-corona-virus-from-the-air-with-aspra-air-purification/
1. REHVA COVID-19 Guidance
The Federation of European Heating, Ventilation and Air Conditioning associations
Published 17 March update 3 April 2020
https://www.rehva.eu/activities/covid-19-guidance
2. Seasonality of Respiratory Viral Infections
Annual Review of Virology
Published 20 March 2020
https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev-virology-012420-022445
3. Turbulent Gas Clouds and Respiratory Pathogen Emissions. Potential Implications for Reducing Transmission of COVID-19.
Massachusetts Institute of Technology,
Published 26 March 2020
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2763852
4. NHK World Japan COVID-19: Fighting a Pandemic NHK Documentary
Tohoku University in Japan
Broadcast 26 March 26 2020
https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/ondemand/video/5001289/
5. An analysis of the transmission modes of COVID-19 in light of the concepts of Indoor Air Quality
University of Coimbra
Published 4 april 2020
https://www.researchgate.net/publication/340435784_An_analysis_of_the_transmission_modes_of_COVID-19_in_light_of_the_concepts_of_Indoor_Air_Quality
6. A national study on long-term exposure to air pollution and COVID-19 mortality in the United States.
Department of Biostatistics, Harvard
Published April 5, 2020
https://projects.iq.harvard.edu/covid-pm
7. Researchers modelling the spread of the coronavirus emphasise the importance of avoiding busy indoor spaces
Aalto university Finland
Published: 6 April 2020
https://www.aalto.fi/en/news/researchers-modelling-the-spread-of-the-coronavirus-emphasise-the-importance-of-avoiding-busy
8. ASHRAE Position Document on Infectious Aerosols
ASHRAE
Published: 14 April 2020
https://www.ashrae.org/file%20library/about/position%20documents/pd_infectiousaerosols_2020.pdf
Ventileren, ventileren en nog eens ventileren
Terwijl er steeds meer onderzoeks- en ervaringsgegevens verschijnen om besmetting met en overdracht van het coronavirus te voorkomen, is het goed om te kijken wat u in de praktijk kunt doen. Naast het toepassen van de bekende RIVM-regels is er een ding wat u heel gemakkelijk zelf kunt doen: ventileren, ventileren en nog eens ventileren.
Uit onderzoek blijkt dat, naast de bekende hoest- en niesdruppels en besmettingen via contactoppervlakken, ook airborne overdracht van het coronavirus meer en meer een besmettingsbron lijkt. In een gedegen adviesdocument van REHVA (Federation of European Heating, Ventilation and Air Conditioning Associations) wordt een onderzoek door dr. Van Doremalen (Doremalen et al, 2020) aangehaald dat aantoont dat het coronavirus dagenlang op oppervlakken kan blijven zitten en tot wel drie uur in de binnenlucht kan blijven zweven. In een niet goed geventileerde ruimte bestaat dus de kans dat zelfs mensen die keurig 1,5 meter afstand houden toch besmet raken. Dit kan zeker ook via besmette oppervlakken gebeuren, tenzij de ruimte op een goede manier wordt gereinigd, zo bleek ook al bij eerdere onderzoeken bij virusuitbraken (Doremalen et al, 2013).
Wat kunt u doen?
Wat kunt u als installateur zelf doen om de kans op besmetting te verminderen? Het antwoord is eenvoudig: ventileer zo veel mogelijk!
- Ventileer maximaal, als het moet zelfs met open ramen
- Zet de LBK niet stil ’s nachts, maar laat deze met een lagere snelheid dan overdag doordraaien
- Voeg overdag zoveel als mogelijk (buiten)lucht toe
- Blijf ook in de weekeinden ventileren
- Vermijd recirculatie van lucht, zet dit uit via het GBS of handmatig
- Doe dit ook als er filters zitten op recirculatie, want het gaat vaak slechts om grovere filters zoals G4/M5/Coarse/ePM10
Filterkeuze
Verandering van luchtfilters is niet persé nodig mits er F7/F8/ePM1 filters zijn toegepast. Deze vangen stofdeeltjes uit de buitenlucht goed af met een filtratie-effectiviteit van ten minste 65% PM1. Hoewel het coronavirus op zich kleiner is (50-160 nm) dan wat de F8 of zelfs fijnmaziger filters kunnen vangen, blijven de virusdeeltjes door diffusie toch in het filter hangen. Het virus verbindt zich ook vaak met grote stofdeeltjes die al in het filter gevangen zijn. Bovendien is de kans dat het virus in de buitenlucht zweeft ook niet heel groot.
Wat kunt u nog meer doen?
Het is belangrijk om de luchtkwaliteit van kantoren, scholen en andere intensief gebruikte ruimten regelmatig te testen om een goed en zuiver binnenklimaat te garanderen. Als metingen daartoe aanleiding geven, is reiniging van kanalen en luchtverdeelsystemen een goede mogelijkheid, zeker als een gebouw vanwege de quarantainesituatie tijdelijk (deels) leeg staat. Maar het is niet persé nodig om nu te doen; virussen die gehecht zitten aan kleine stofdeeltjes zullen niet zo snel neerdalen in kanalen als de LBK continu blijft draaien. Eventueel aanwezige virussen worden dan gewoon afgevoerd naar buiten. Het is wel aan te raden om kanaalreiniging mee te nemen bij het normale onderhoud. Weet u trouwens wanneer het laatste onderhoud is uitgevoerd?
Desinfecteer bij besmetting
Als er iemand met een COVID-19-besmetting in het gebouw aanwezig is geweest, is grondige reiniging van het pand en de kanalen aan te raden. Desinfectie via ‘fogging’ is bijvoorbeeld een bewezen technologie die in staat is om bacteriën en virussen te bestrijden. De behandeling bestaat uit het vernevelen van gecertificeerde producten op basis van waterstofperoxide. Speciale vernevelaars doen hun werk zonder oppervlakken te beschadigen. Een goed uitgevoerde desinfectiebehandeling door ervaren mensen resulteert in doding van bacteriën, schimmels en virussen tot 99,9%.
Onderhoud in het quarantainetijdperk
Normaal onderhoud blijft belangrijk. Zeker ook in gebouwen waar wel doorgewerkt wordt. Stel onderhoud dus niet uit, maar laat dit door ervaren vakmensen uitvoeren. Dus ga bij drukniveau-overschrijding of ‘houdbaarheid’-overschrijding wél wisselen. U hoeft filters niet vaker te vervangen, maar wel tijdig. En kijk meteen goed of de gebruikte filters voldoen om ook het gewone (eveneens gevaarlijke) fijnstof goed af te vangen.
Vakwerk
Filters wisselen, onderhoud en reiniging van LBK’s en desinfectie van gebouwen is vakwerk. Als ervaren vakmensen dit doen, blijft de conditie van een LBK en de kwaliteit van het binnenklimaat langdurig op hoog niveau. Eis van partijen die aan de slag gaan met de LBK ten minste deze werkwijze:
- Werk volgens de richtlijnen van het RIVM
- Doe handschoenen aan
- Zet een masker op
- Werk met een uitgeschakelde LBK
- Voer filters af in een gesloten zak
Zuiver binnenklimaat
Wilt u de luchtkwaliteit in uw pand of de panden van uw klanten laten testen? Of filterwisselingen en onderhoud aan de LBK’s door ervaren specialisten laten doen? Bel dan een partij die veel ervaring heeft met een ‘zuiver binnenklimaat’. Ervaren adviseurs kunnen u precies uitleggen hoe uw pand een zuiver binnenklimaat krijgt volgens een helder plan van aanpak.
Als iedereen zich houdt aan de RIVM-voorschriften en als gebouwbeheerders bovendien de nodige maatregelen nemen, dan komen we hopelijk deze coronacrisis gezond door. Let qua gezondheid op uzelf, uw naasten en uw gebouw(en). #staysafe
Bert Jan Lambregtse, Marketing Manager bij Vlint
‘Scholen weer open? Let ook op ventilatie, riolering en drinkwater’
Op 11 mei gaan de basisscholen, peuterspeelzalen en kinderopvang weer open. ISSO en TVVL wijzen erop dat goed ventileren, een goed functionerende riolering, veilig drinkwater en legionellapreventie in deze gebouwen net zo belangrijk is als een 1,5 meter beleid. Onderhoudsinstallateurs en gebouwbeheerders moeten scholen en kinderopvang hierover adviseren.
De REHVA-richtlijn stelt dat in slecht geventileerde ruimten het besmettingsgevaar voor Covid-19 niet uit te sluiten valt. Om verspreiding van het Corona-virus tegen te gaan zijn de volgende adviezen voor goede ventilatie erg belangrijk, aldus ISSO en TVVL:
- Controleer voordat de scholen open gaan of de ventilatie van klaslokalen in orde is. Laat mechanische systemen controleren op hun werking en inwendige hygiëne.
- Zorg ervoor dat natuurlijke ventilatievoorzieningen (te openen ramen, gevelroosters) optimaal gebruikt worden.
- Voorzie de lokalen bij voorkeur van een CO2-meter met stoplichtindicator, zodat duidelijk is wanneer extra ramen geopend moeten worden voor een goede luchtkwaliteit. Stel de instellingen hiervan tijdelijk zo in dat bij 700 ppm het oranje licht gaat branden en vanaf 800 pm het rode lichtje.
- Adviseer de scholen om elk uur even te luchten. In scholen met natuurlijke luchttoevoer moeten sowieso de ramen en roosters zo veel mogelijk worden geopend.
- Controleer de bedrijfstijden: zorg ervoor dat er continu enige ventilatie is in het gebouw (ook ‘s nachts) en stel systemen in op maximum ventileren overdag. Laat toiletafzuiging 24 uur per dag draaien. Pas de regelinstellingen van eventueel aanwezige CO2-gestuurde ventilatiesystemen aan, zodanig dat ook als maar de helft van de leerlingen aanwezig is, voluit wordt geventileerd.
- Verhelp storingen, waardoor ventilatie uitvalt, zo snel mogelijk.
Zodra de scholen weer in rustiger vaarwater komen kan weer worden geadviseerd over verbetering van de ventilatieprestaties en zo nodig intensivering van het onderhoud. Want dat de ventilatie in veel scholen voor verbetering vatbaar is, is geen onbekend probleem.
Legionellagevaar
Een ander aandachtspunt is legionellagevaar. Tappunten zijn mogelijk enkele weken niet gebruikt, waardoor de drinkwaterkwaliteit achteruit is gegaan en er zelfs een mogelijk legionellarisico is ontstaan. Ook kunnen de watersloten van onder andere wastafels en schrobputjes droog staan, waardoor een open verbinding met het riool ontstaat. Hierdoor kunnen bacteriën en virussen uit het riool zich in het gebouw verspreiden. Het advies aan de scholen is de tappunten goed te spoelen en watersloten te vullen met water, eventueel met een beetje slaolie bij watersloten waar nauwelijks water doorheen stroomt, om de verdamping te verminderen.
Een goede toilethygiëne helpt om overdracht van infecties te beperken. Dat beperkt zich niet alleen tot handenwassen (met zeep!) na toiletgebruik in de toiletruimte, maar ook het doorspoelen met gesloten toiletdeksels, indien aanwezig.
Vraagbaak voor leegstand en installaties
Gebouwbeheerders, installateurs of adviseurs die tegen praktijkproblemen aanlopen op genoemde gebieden, kunnen vragen stellen via: helpdesk@corona-techniek.nl. Een expertteam, bestaande uit specialisten van Techniek Nederland, VLA, TVVL, ISSO, bba binnenmilieu, Franchimon ICM, GGD, Arbo-techniek, TNO, Universiteit Gent, TU Eindhoven en VCCN, staat klaar om advies te geven.