De vernieuwde ISSO-publicatie 55 biedt een update van bestaande kennis, maar ook een aantal nieuwe onderwerpen voor het ontwerpen en realiseren van leidingwaterinstallaties. De publicatie is een herziening van de uitgave uit 2013 over ‘Leidingwaterinstallaties voor woon- en utiliteitsgebouwen’. Het naslagwerk biedt een gestructureerd overzicht van alle facetten die nodig zijn voor de realisatie van leidingwaterinstallaties.

Omdat deze publicatie al relatief lange tijd niet is geüpdatet, was alleen het actualiseren van de bestaande inhoud onvoldoende. Diverse ontwikkelingen in het vakgebied zorgen dat er nieuwe en belangrijke onderwerpen aan de publicatie zijn toegevoegd. Bovendien is de structuur van het kennisdocument ook grondig aangepast, waardoor hij beter aansluit bij het volledige ontwerp- en realisatieproces van leidingwaterinstallaties. Specifieke onderwerpen, die voorheen verspreid door de publicatie aan bod kwamen, zijn vanwege hun belang en voor een beter overzicht in één hoofdstuk bij elkaar gebracht. Een voorbeeld is het prominente onderwerp waterkwaliteit, dat nu in een eigen paragraaf extra aandacht krijgt.

Aandacht voor duurzaamheid
Het reduceren van het energiegebruik is al in de ontwerpfase van een leidingwaterinstallatie belangrijk. In deze publicatie is daar uitgebreid aandacht aan besteedt. Zo is er een volledige paragraaf waarin drinkwaterinstallaties in relatie tot duurzaam bouwen worden behandeld. Dit maakt het voor ontwerpers duidelijk hoe zij ook levensduurkosten van een leidingwatersysteem in hun berekeningen en voorstellen kunnen meenemen.

NEN 1006 als basis
Omdat de NEN 1006 en de Waterwerkbladen de functionele eigenschappen voor leidingwaterinstallaties bepalen, is de publicatie feitelijk een praktische en gedetailleerde uitwerking van deze norm en Waterwerkbladen. Naast aangepaste passages op basis van geactualiseerde wet- en regelgeving en resultaten van recent onderzoek bevat deze publicatie ook onderwerpen die niet in NEN 1006 zijn opgenomen.

Gloednieuwe onderwerpen
Een heel nieuw onderwerp is de beschrijving van koudtapwatersystemen met actieve koeling, waarmee je ongewenste opwarming van drinkwaterleidingen kunt bestrijden. Met name in gebouwen waar vrijwel permanent een hoge ruimtetemperatuur heerst, zoals zorgcentra, zwembaden en sauna’s, is dit geen overbodige maatregel meer. In deze publicatie is ook de beschrijving van warmtapwateropwekking geheel vernieuwd en in lijn gebracht met de NTA 8800. Een ander, nieuw onderwerp is een methodische en toepassingsgerichte beschrijving van inregelventielen. Dit is kennis die bij warmtapwatercirculatiesystemen onontbeerlijk is.

Kennis over materiaalkeuze
Nieuw is ook de nieuw toegevoegde kennis met betrekking tot materiaalkeuze, in relatie tot bacteriologische aangroeipotentie. Om leidingwater gezond en schoon te houden heeft de vakman – zeker nu de keuze in materialen fors is toegenomen – meer behoefte aan deze kennis. Tot slot zijn ook de SIMDEUM® berekeningsmethodiek en kengetallen aan de publicatie toegevoegd. Verder bevat de nieuwe publicatie meer instructieve afbeeldingen, schema's en rekenvoorbeelden die het ontwerpproces inzichtelijk en toegankelijk maken.

Met het verschijnen van ISSO-publicatie 3216 ‘NTR 3216 Riolering in bouwwerken’ krijgt de markt de broodnodige duidelijkheid. Niet dat de ‘oude’ NTR 3216 geen duidelijkheid verschafte, maar hij maakte te weinig duidelijk wat er fout kon gaan als je ontwerpregels niet naleefde, vertelt Nick Post, specialist sanitaire technieken bij ISSO.

De publicatie, die sinds deze maand beschikbaar is via isso.nl, geeft richtlijnen voor het ontwerpen, realiseren en beheren van afvoersystemen voor hemelwater en huishoudelijk afvalwater (of vergelijkbaar) van bouwwerken. Dat betekent dat een breed scala aan onderwerpen en systemen wordt behandeld waarmee vrijwel elke sanitair installateur dagelijks te maken heeft. Dit varieert van lozingsvoorschriften voor vuilwater- en hemelwaterafvoersystemen, ontwerpregels voor vuilwater en rioleringsinstallaties binnen de perceelgrens tot alles over hemelwaterafvoersystemen vanaf het dak, de goot, enzovoorts.

Innovatieve technieken
“Er zijn genoeg onderwerpen waarvoor niet zo heel veel is veranderd. Tegelijk zien we ook dat er innovaties en nieuwe technieken bijkomen waarvoor het zinvol is om ontwerprichtlijnen op een rij te zetten. Denk aan de groeiende populariteit van bijvoorbeeld systemen voor gebruik en infiltratie van hemelwater binnen de perceelgrens of systemen voor gescheiden sanitatie; gescheiden urine-afvoer en -opvang”, zegt Post.

Extra duidelijkheid
Maar misschien nog belangrijker dan kennis van nieuwe technieken was de noodzaak om in de nieuwe publicatie extra duidelijkheid te verschaffen over hemelwaterafvoersystemen volgens het UV- en overlaatstromingsprincipe. Post: “In veel projecten met omvangrijke daken zorgen deze HWA-systemen voor de afvoer van regenwater vanaf het dak of de goot tot aan de gebouwaansluiting. In principe gaf de NTR 3216 al de juiste informatie en ontwerprichtlijnen hoe je dit systeem moet uitvoeren, maar in de praktijk zagen we dat er ruis ontstond. Dit kwam omdat er vanuit een of meerdere leveranciers aanwijzingen of adviezen kwamen die niet overeenkomstig de NTR 3216 waren. Wij schrijven nu heel duidelijk wat er fout gaat als je een UV-systeem niet uitvoert zoals de NTR 3216 voorschrijft. Het kan bijvoorbeeld erg fout gaan als je besluit om meerdere trechters van een noodoverloopsysteem met elkaar te koppelen. Wij roepen de installatiemarkt dan ook op om altijd maar één trechter per afvoerpunt te gebruiken.”

Meer lezen over dit onderwerp? Het uitgebreide artikel verschijnt in de maartuitgave van praktijkblad Installateurszaken, dat 28 maart 2023 verschijnt

ISSO heeft de publicatie NTR 3216 Riolering van bouwwerken herzien. De kennis in deze nieuwe versie is geactualiseerd op basis van relevante ontwikkelingen in de maatschappij en techniek. ISSO-publicatie 3216 geeft richtlijnen voor het ontwerpen, realiseren en beheren van afvoersystemen voor hemelwater en huishoudelijk afvalwater (of vergelijkbaar) van bouwwerken.

In de publicatie zijn verschillende ontwikkelingen meegenomen die in de installatiepraktijk van nu dagelijks aan de orde zijn. Een belangrijke verduidelijking is aangebracht in de wijze waarop noodoverstorten van hemelwaterafvoersystemen op juiste wijze moeten worden gemaakt, vooral wanneer deze als UV-systeem worden uitgevoerd. Verder beschrijft de nieuwe publicatie dat het volgens WB 5:52 niet is toegestaan om hemelwater via een naburig perceel te lozen. Dit zal veel invloed hebben op de uitvoering van HWA-systemen. Denk aan doorlopende dakgoten bij rijtjeshuizen, waarin de installateur bijvoorbeeld separatieschotten moet zetten. Daarnaast zijn er nieuwe inzichten op het gebied van waterlagen op de daken verwerkt – in het bijzonder van begroeide daken. Deze inzichten staan ook al beschreven in het TVVL en Techniek Nederland-rapport ST-49 ‘Waterlagen op platte daken en het veranderende klimaat’.

Drukte op daken
Verder ontstond vanuit de markt de behoefte aan onder meer een verduidelijking van situatieschetsen voor de uitmondingen van ontspanningsleidingen. Dit vraagstuk wordt steeds urgenter, mede door de drukte op (multifunctionele) daken. In het geval van zonnepanelen kunnen de ontspanningsleidingen worden belemmerd of afgedekt. Dat kan weer leiden tot stankoverlast en aanverwante gevaren. Ook deze scenario’s staan in de herziene publicatie beschreven.

De herziene ISSO-publicatie 3216 is beschikbaar op kennisplatform ISSO Open.

Een PVC waterleiding gemaakt met gebruikt frituurvet, houtpulp of resten van suikerriet als basisgrondstof. Voor het eerst in Nederland gaat zo’n biobased waterleiding in het Brabantse Oirschot de grond in. “De buis is qua samenstelling gezien exact hetzelfde als de standaard PVC leiding, maar de grondstoffen zijn allemaal biobased,” aldus Hanneke van de Ven, directeur distributie bij Brabant Water. “Met dit project willen we de weg vrijmaken naar meer duurzame en biobased materialen in de watersector.”

Zowel bij Brabant Water als bij leverancier Pipelife staat duurzaamheid hoog in het vaandel. Ook voor het drinkwaterleidingnet zoekt Brabant Water naar duurzame opties. De kansen voor gerecycled PVC zijn onderzocht, maar dat bleek niet aan de hoge eisen voor waterleidingen te voldoen. De volgende stap om te experimenteren met duurzamere leidingen, was om te kijken naar de mogelijkheden voor biobased materialen. Zo kwam Brabant Water samen met leverancier Pipelife op het spoor van deze biobased leiding, die wordt toegepast bij een nieuwbouwproject in Oirschot.

Verduurzamen productportfolio
Voor Pipelife Nederland is het project in Oirschot de eerste toepassing van biobased leidingen. Pipelife heeft zich niet alleen ten doel gesteld haar energieverbruik op structurele wijze te verlagen en de energie-efficiency van haar processen te verbeteren, ook is het volop bezig met het verduurzamen van het productportfolio. Nieuwe technieken maken buizen lichter, reduceren de hoeveelheid uitval en verhogen de output, waardoor de energiebelasting per geproduceerde kilo daalt. Ook zet Pipelife steeds meer gerecyclede grondstoffen in om tot circulaire producten te komen. Het doel is om voor 2030 30% gerecycled materiaal toe te passen.

Verduurzaming van PVC leidingen
Het verduurzamen van de PVC leidingen is een belangrijke ontwikkeling voor Pipelife. Voor de productie van de biobased leidingen zijn de gebruikte grondstoffen voor het PVC niet afkomstig uit fossiele bron (aardolie), maar uit hernieuwbare bronnen, zoals suikerriet of houtpulp en uit gebruikt frituurvet. Suikerriet en bomen nemen CO2 op bij hun groei en bij de verwerking tot kunststof komt deze CO2 weer vrij. De netto CO2-besparing kan oplopen tot wel 90%. Aart Jan van der Meijden, algemeen directeur van Pipelife Nederland: “Als de watersector de handen ineenslaat en de ambitie uitspreekt vol te gaan voor biobased materialen, kunnen we echt impact maken door deze ontwikkeling te helpen versnellen. Op dit moment zijn biobased materialen nog wel duurder dan ‘conventionele’ materialen, maar we verwachten dat als de vraag toeneemt de markt zich snel zal ontwikkelen en de prijzen zullen dalen.”

Fotobijschrift: Aart Jan van der Meijden, algemeen directeur van Pipelife Nederland, en Hanneke van de Ven, directeur distributie bij Brabant Water, onthullen de biobased waterleiding bij het nieuwbouwproject in Oirschot.

ISSO-kleintje Riolering is laatst weer op kleine punten herzien. installateurs en servicemonteurs kunnen hierin de meest gebruikte richtlijnen voor het ontwerp en de aanleg van riolering terugvinden. Ook architecten en aannemers kunnen met dit zakboekje snel kennis opdoen van de basisbeginselen van het rioleringsstelsel.

Huishoudelijk afvalwater wordt via de vuilwaterafvoer geloosd op de gemeentelijke riolering, en ook hemelwaterafvoer (van particulier terrein) wordt daar ingezameld en afgevoerd. Het ISSO-kleintje Riolering behandelt zowel de vuilwater- als de hemelwaterafvoer binnen de perceelgrens voor woningen, woongebouwen en kleine utiliteitsgebouwen. Het geeft afbeeldingen, schema’s en montagerichtlijnen voor afvoerleidingen. Ook aan bod in dit compacte Kleintje komt de aanleg van nieuwe én de uitbreiding van bestaande riolering, en beheer en onderhoud. Gebouwriolering moet voldoen aan de prestatie-eisen van het Bouwbesluit. Het gaat om eisen voor de functionele eigenschappen van de riolering en de dichtheid van de leidingsystemen. Ook deze staan in Kleintje Riolering.

Betere leesbaarheid
“Bij deze laatste update zijn drukfouten en verkeerde doorverwijzingen uit het Kleintje gehaald”, zegt Nick Post, specialist Afvoertechniek bij ISSO. “Ook zijn enkele definities aangepast om de leesbaarheid te verbeteren. Na deze actualisatie loopt ISSO-kleintje Riolering verder weer helemaal gelijk aan NEN 3215 en NTR 3216 (2018). Ook is de uitwerking van een closetaansluiting verduidelijkt in deze uitgave, met daarbij onder meer wat aangepaste benamingen en waarden.”

Het ISSO-kleintje Riolering is te raadplegen via ISSO Open.