Investering voor versnelling energietransitie met hybride warmtepompen
Het Zuid-Hollandse energie-innovatiefonds ENERGIIQ en duurzaam investeerder Fair Capital Partners Impact Investing gaan investeren in HeatTransformers. Het bedrijf is gespecialiseerd in het installeren van hybride warmtepompen voor woningen. De startup werd in 2018 opgericht om de energietransitie bij Nederlandse huishoudens aan te jagen.
HeatTransformers heeft een kant-en-klaar werkpakket voor installateurs ontwikkeld waarmee alle zaken rondom de installatie van de warmtepomp zijn geregeld. Op deze manier wil het bedrijf hybride warmtepompen op grote schaal toegankelijk maken voor particuliere woningeigenaren. Stijn Otten, oprichter van HeatTransformers: “We hebben ons gespecialiseerd in warmtepompen en klanttevredenheid. Daardoor zijn we een betrouwbare proces- en installatiepartner. Dankzij deze investering kunnen we, samen met onze partners, meer huishoudens bereiken en zo de energietransitie verder versnellen.”
Vestiging in Zuid-Holland
HeatTransformers werkt onder meer samen met energiemaatschappijen, aanbieders van zonnepanelen en grote consumentenorganisaties. Installatie van de warmtepompen vindt zowel plaats in eigen beheer als in samenwerking met installatiepartners. De startup heeft veel klanten in Zuid-Holland en is voornemens hier op termijn een vestiging te openen. De investering van ENERGIIQ en Fair Capital Partners Impact Investing wordt benut voor opschaling van het personeelsbestand en doorontwikkeling van de software en het productaanbod.
Toegang tot netwerk
In aanvulling op de kapitaalinjectie krijgt HeatTransformers toegang tot het netwerk van adviseurs en overheidsrelaties van InnovationQuarter, de regionale ontwikkelingsmaatschappij voor Zuid-Holland. Naar verwachting levert het van HeatTransformers denkt dat haar businessplan de komende vijf jaar voor heel Nederland een CO2-reductie oplevert van ruim een miljoen ton. Een groot deel hiervan zal worden gerealiseerd in de provincie Zuid-Holland.
Versnellen verduurzaming
Berend Potjer, Energie-gedeputeerde van de provincie Zuid-Holland: “Wij geloven dat het aanpakken van de warmtevraag in de gebouwde omgeving essentieel is om de energietransitie te laten slagen. Met hybride warmtepompen kan veel gas worden bespaard in wijken die nog niet van het gas af zijn. Zo maakt investeren in HeatTransformers het mogelijk om de verduurzaming van de woningvoorraad te versnellen. ”
Eenvoudig en betaalbaar
Daan Laméris, directeur van Fair Capital Partners Impact Investing: “HeatTransformers maakt het voor Nederlandse huishoudens eenvoudig en betaalbaar om veel minder CO2 uit te stoten en daarmee klimaatverandering tegen te gaan. Ik ben blij dat we daaraan met ons impact-investeringsfonds kunnen bijdragen.”
Monoblock met 33 dB(A) op 3 meter
Nefit Bosch introduceert een extra stille buitenunit, de Compress 7400i AW. Deze monoblock buitenunit voor lucht-waterwarmtepompsystemen is er in twee vermogensvarianten, 5 en 7 kW. De units vormen een aanvulling op de bestaande monoblock en split buitenunits en te combineren met alle EnviLine binnenunits.
Het geluidsdrukniveau op 3 meter afstand is 33 dB(A). Zowel de 5 kW-variant, als de 7 kW-variant is bij geschikt voor BENG/NTA8800-nieuwbouw en andere geluidskritische toepassingen. Het modulatiebereik van de nieuwe buitenunits is 1,45 tot 4,99 kW, respectievelijk 1,9 tot 6,79 kW bij A -7/W35. De COP is 4,25 in deellast bij A +2/W35.
Stil
De Compress 7400i AW is voorzien van een Silent Mode en heeft een geoptimaliseerde compressor, aangepaste ventilator en diffuser met een geluidsabsorberende werking. De monoblock kan zowel verwarmen als koelen en is iets hoger geprijsd dan de bestaande EnviLine Monoblocks van Nefit Bosch.
Nieuwe geluidsnorm
Vanaf 2021 moeten buitenunits voldoen aan de nieuwe geluidsnormering warmtepompen (Bouwbesluit 2012). Naar verwachting komt het er globaal op neer dat een buitenunit niet meer dan 40 dB(A) mag produceren, gemeten op de perceelgrens. Met beide Bosch Compress 7400i AW Monoblock buitenunits is op 2 meter afstand een geluidsniveau van onder de 40 dB(A) mogelijk, afhankelijk van het vermogen, de plaatsing en de instellingen.
Upgrade bestaande buitenunits
Naast de introductie van de nieuwe buitenunit, krijgen de bestaande EnviLine buitenunits binnenkort een upgrade, waardoor de toepassingsmogelijkheden onder de nieuwe norm worden verruimd. Voor de Nefit EnviLine Split buitenunits komt een geluidskap beschikbaar die zorgt voor een geluidsreductie tot 10 dB(A).
Meer nieuwe warmtepompen
De Compress 7400i AW is vanaf 4 juni verkrijgbaar via de reguliere groothandelskanalen. Naast de nieuwe buitenunit, zijn ook de nieuwe, extra compacte Bosch Compress Hybrid 3000i/7000i AWS binnenunits leverbaar. Later komen ook de eerder aangekondigde bodemwarmtepompen van Nefit Bosch op de markt. Op alle warmtepompen wordt 3 jaar onderdelengarantie gegeven, bovenop de 2 jaar fabrieksgarantie, mits in bedrijf gesteld door een servicemonteur van Nefit Bosch.
Wkk-installatie verwarmt kassen maar levert vooral aan het net
Het Belgische glastuinbouwbedrijf Adriplant heeft warmte/krachtkoppeling (wkk) laten installeren. De warmte die de installatie opwekt dient voor verwarming van de kassen. Het overgrote deel van de stroom wordt geleverd aan het net, omdat het tuindersbedrijf hiervan slechts een klein deel verbruikt. Een rookgasreiniger voor de CO2-bemesting in de kas maakt ook onderdeel uit van de installatie.
Volgens Paul Vos, Manager Energy Solutions van het installerende Centrica Business Solutions, laat de plaatsing van het vernieuwde type MTU zien dat de duurzaamheidsontwikkelingen in de glastuinbouw niet stilstaan: “Wkk kan natuurlijk toegepast worden in verschillende sectoren zoals de maakindustrie of gezondheidszorg. In de glastuinbouw is het een alom bekende energieoplossing, maar zien we ook hier de steeds grotere vraag naar innovatie en lagere energiekosten. Dit vernieuwde type MTU-motor sluit met zijn lage gasverbruik en hoge elektrisch rendement naadloos aan bij deze vraag van tuinders.”
Toekomstbestendige stap
Benny Adriaensen van Adriplant is het daarmee eens. “We hebben in het verleden al van wkk gebruik gemaakt, dus we waren bekend met de techniek en de mogelijkheden. Als ik echter kijk wat met deze nieuwe gasmotor generatorset mogelijk is qua laag gasverbruik en het rendement op elektra, dan is dat een enorme, toekomstbestendige stap vooruit in onze duurzaamheidsambities. Voor ons is dat erg belangrijk, mede omdat de energiekosten zwaar wegen op onze totale kosten.”
Verwarmen én koelen met een designradiator
Jaga introduceert een designradiator die zowel kan verwarmen als koelen. De Vertiga Hybrid levert een hoog vermogen bij een lage watertemperatuur. In combinatie met een warmtepomp kan de radiator ook niet-condenserend koelen.
Warmtepompen en andere duurzame energiebronnen werken met steeds lagere watertemperaturen. Traditionele radiatoren worden hierdoor veel groter om het nog behaaglijk warm te krijgen. Dankzij de toepassing van het Dynamic Boost Hybrid-systeem is dit voor de Vertiga van Jaga niet nodig. Deze radiator bevat twee dynamische warmtewisselaars die zorgen voor een snelle reactie en een hoog vermogen bij een lage watertemperatuur. Daarnaast heeft de radiator een dubbele werking. In combinatie met een warmtepomp is de Vertiga Hybrid namelijk geschikt voor niet-condenserende koeling.
Snelle reactie
De radiator reageert snel op temperatuurwisselingen. Ook bij de niet-condenserende koeling is dit snelle reactievermogen cruciaal. In een ruimte kan de temperatuur snel veranderen, door bijvoorbeeld de zon die naar binnen schijnt of de oven die aan staat. De slimme radiator reageert hier direct op en regelt nauwkeurig de juiste temperatuur. De temperatuursensoren zorgen automatisch voor de geschikte werkingsstand; verwarmen of koelen.
Soja-design
De Vertiga Hybrid is er in verschillende design-uitvoeringen. Zo is er de Vertiga Kirei, gemaakt van het niet-eetbare gedeelte van soja; iets wat vroeger na de sojaoogst verloren ging. Verder is er de Vertiga Primo, met een strak design in verschillende moderne kleuren.
Extra compacte warmtepomp binnenunits voor woningen
Nefit Bosch breidt het programma lucht-waterwarmtepompen verder uit met de Compress Hybrid 3000i AWS en 7000i AWS van Bosch. Deze units zijn 60% kleiner en 50% lichter dan hun voorgangers uit de Nefit EnviLine-range. Ook is het installatiegemak vergroot. Nieuw is verder de mogelijkheid van verlengde garantie.
De Bosch Compress Hybrid kent twee types, een Monoblock-variant, de 7000i en een Split-variant, de 3000i. Het modulerend verwarmingsvermogen is respectievelijk 5 tot 9 kW en 2 tot 6 kW. Beide binnenunits kunnen worden aangesloten op alle modulerende cv-ketels met een aan/uit-aansluiting. De Bosch Compress Hybrid kan worden gecombineerd met Nefit EnviLine buitenunits. De 7000i-variant kan daarnaast ook worden gecombineerd met de nieuwe, extra stille Compress 7400i Monoblock buitenunit. Alle combinaties leveren een systeemlabel A+ (3000i) of A++ (7000i) op.
Compact
De Compress Hybrid 3000i/7000i meet 35 x 24 x 70 cm. Het binnendeel van de hybride installatie kan in de kleinste ruimtes worden geplaatst. Ondanks het compacte ontwerp zijn veel componenten geïntegreerd. De open verdeler, het mengventiel, de temperatuursensoren en de relaisbox voor de aansturing van de cv-ketel zitten al in het toestel. De unit is hierdoor sneller aan te sluiten. De Monoblock-variant kent bovendien een extra ontluchter voor een nog gemakkelijkere ingebruikname.
De Compress Hybrid 3000i/7000i AWS is geschikt voor elke woning, elk afgiftesysteem en bijna elke cv-ketel en kan worden gecombineerd met Nefit EnviLine en Bosch Compress buitenunits. De units zijn verkrijgbaar via de reguliere groothandelskanalen.
Naast de nieuwe binnenunits, is ook de nieuwe, extra stille Bosch Compress 7400i Monoblock buitenunit leverbaar en komen dit jaar ook de bodemwarmtepompen van Nefit Bosch op de markt. Op alle warmtepompen wordt 3 jaar onderdelengarantie gegeven, bovenop de 2 jaar fabrieksgarantie, mits in bedrijf gesteld door een servicemonteur van Nefit Bosch.
Cv-ketel pas na 27 jaar vervangen
Wij zullen doorgaan. In 1972 scoorde Ramses Shaffy er een hit mee. Het is een tekst die de sector nu op het lijf lijkt te zijn geschreven. Want coronacrisis of niet, het werk gaat door. Zo ook voor Lino Noya Mahn, eigenaar van Noya Installatietechniek. Deze week mocht hij een maar liefst 27 jaar oude cv-ketel vervangen. Uiteraard wel op een ‘coronaproof’ manier.
Afgelopen maandag moest Noya Mahn langs bij een eengezinswoning na een storingsmelding. De Nefit Vasto FC-2520 bleek na inspectie rijp te zijn voor de schroothoop. “De cv-ketel was in 1993 in gebruik genomen. De luchtdrukverschilschakelaar was kapot, de binnenkant van de wisselaar was weggeroest..”
Geen onderhoud
Noya Mahn stond er niet vreemd van te kijken. “De huidige bewoners zijn acht jaar geleden in de woning getrokken en hebben nooit onderhoud laten uitvoeren. “De ketel deed het al die tijd prima”, zeiden ze, “dus dan is er toch geen onderhoudsbeurt nodig?”
Sowieso was het nog maar de vraag of een bezoekje van de installateur destijds de ketel had kunnen redden. “Ik zag een sticker met de laatste onderhoudsdatum op de ketel geplakt, die dateerde van 1999.”
Met handschoenen aan vervangen
Woensdag kwam Noya Mahn aanzetten met de nieuwe hr-ketel, de oude ketel had het inmiddels begeven. “De vrouw des huizes had de deur al opengezet en ging zelf boven werken. Ik heb vervolgens met handschoenen aan de oude ketel vervangen. Dat heeft me een halve dag gekost. Ik had gekozen voor een Vaillant Ecofit Pro, omdat die het juiste vermogen had voor het gezin en precies paste in de keukenkast. De rookgasafvoer en het kanaal kon ik bovendien gelukkig mooi wegwerken in de loze ruimte achter de keukenkasten.”
Net geen record
Een 27-jaar oude ketel vervangen maak je niet dagelijks mee. Noya Mahn: “Het afgelopen jaar heb ik nog één oudere ketel vervangen, een Vaillant uit 1991. Die draaide overigens nog prima, maar de bewoners wilden zuiniger stoken.”
Groeimarkt
Vooralsnog ondervindt de installateur weinig hinder van de coronacrisis. Sterker nog, hij heeft er zelfs een groeimarkt bijgekregen. “Ik krijg steeds meer opdrachten om ventilatiesystemen te reinigen of te vervangen. Ik denk dat het deels te maken heeft met een toenemend algemeen bewustzijn over het belang van een gezond binnenklimaat en uiteraard een stukje mond-tot-mond reclame.”
Nieuwe norm in vloerverwarming en koeling
Diepe convectorputten zijn niet meer van deze tijd, maar de vraag naar vloerverwarming is nog steeds groot. Jaga upgrade daarom haar Mini Canal met DBH-systeem. Dankzij de toepassing van het Dynamic Boost Hybrid systeem kan deze ondiepe convectorput zowel verwarmen als niet-condenserend koelen. De Mini Canal Hybrid is daardoor dé inbouwoplossing voor iedere glazen pui. Deze nieuwe vorm van vloerverwarming en koeling zorgt voor de juiste temperatuur op ieder moment van de dag.
De oplossing van de toekomst
Grote glaspartijen blijven een punt van tocht en kou in iedere ruimte. Een wandradiator naast de openslaande deuren of een extra lus vloerverwarming biedt niet de oplossing om deze koudeval te elimineren. Een convector verzonken in de vloer blijft de ideale oplossing als hoofdverwarming van de complete ruimte. De ondiepe Mini Canal Hybrid biedt dé oplossing voor de toekomst, zonder de nadelen van diepe bakken uit het verleden.
Geschikt voor lage watertemperaturen (LTV)
- Niet-condenserende koeling in combinatie met een warmtepomp
- Reactievermogen: direct warmte of koeling
- Fluisterstil: 26 dB(A)
- Schoonmaakgemak: slechts 14 centimeter diep
- Vrij in keuze van vloerafwerking t.o.v. traditionele vloerverwarming
- Keuze uit diverse oprolbare moderne roosters in hout en aluminium
- Renovatie-oplossing met z-kader voor een perfecte aansluiting op de (bestaande) vloer
Ultrasnel reactievermogen
In een ruimte kan de temperatuur snel veranderen, door bijvoorbeeld de zon die door de glazen pui naar binnen schijnt. De Mini Canal Hybrid anticipeert hierop en regelt nauwkeurig en snel de juiste temperatuur. De temperatuursensoren zorgen automatisch voor de geschikte werkingsstand; verwarmen of koelen. Om de gevraagde temperatuur te bereiken zijn er drie ventilatorsnelheden: fluisterstil <26 dB(A), comfortstand <30 dB(A) en een maximumstand voor snelle opwarming en verkoeling. In tegenstelling tot traditionele vloerverwarming heeft de Mini Canal Hybrid een snel reactievermogen, waardoor je bespaart op je energieverbruik en een beter comfort hebt in huis.
Geschikt voor woningbouw
Deze nieuwe vorm van vloerverwarming en koeling wordt wereldwijd toegepast in kantoren van de meest toonaangevende merken als Google en Facebook. Ook voor Nederlandse woningen is het de ideale oplossing. Door Mini Canal Hybrid in een bestaande convectorput te plaatsen, wordt meteen het hele systeem geüpgraded. Ook in nieuwbouw is deze convectorput goed toepasbaar in combinatie met een warmtepomp, denk bijvoorbeeld aan een serre of een aanbouw.
Aanpassen aan het interieur
Doordat Mini Canal Hybrid wordt ingebouwd, is het binnenwerk van het toestel nauwelijks te zien. Het enige wat nog opvalt is het afdekrooster. Het afdekrooster kan mooi aan het interieur aangepast worden. Zo zijn er verschillende houtafwerkingen en designstijlen van de roosters. Naast een standaard L-kader, bestaat er ook de keuze om voor een speciaal z-kader te kiezen, waardoor de aansluiting met de vloer mooi wordt afgewerkt. Zo kan Mini Canal Hybrid perfect worden ingezet als renovatieoplossing van bestaande convectorputten.
Smart thermostaat nu ook met standaard verkrijgbaar
De thermostaat van het Fonterra Smart Control systeem heeft een standaard gekregen. Dit betekent dat de door Viega geleverde thermostaat niet meer hoeft te worden vastgezet op de muur. Boren is dus niet meer nodig. Bovendien kan de gebruiker de thermostaat meenemen naar de plek in de ruimte waar hij verblijft.
Fonterra Smart Control is een regeling waarmee vloerverwarmingssystemen automatisch worden (in)geregeld voor kamertemperaturen van 5 tot 30 °C. Daarbij wordt elke afzonderlijke verwarmingsgroep automatisch dynamisch ingeregeld én afgestemd op het gebruik. De regeling houdt automatisch rekening met alle bouwkundige randvoorwaarden en een groot aantal andere variabelen, zoals legafstanden, lengte van de verwarmingsgroepen, hoogte van de afwerkvloer en type vloerafwerking. Ook externe invloeden worden herkend en bij het inregelen van de temperatuur meegenomen.
Draadloos
Fonterra Smart Control bestaat uit een kamerthermostaat, een basiseenheid en temperatuurmeters met zogenaamde actormodulen. De communicatie tussen de actormodulen en de basiseenheid en de voeding van de ventielaandrijving verloopt via een breedbandkabel. De communicatie met de thermostaten in de woning verloopt draadloos. Door de draadloze uitvoering kan de kamerthermostaat overal in de ruimte functioneren. Met de optionele WIFI-module kunnen dag- en weekprogramma’s en extra functies worden ingesteld en bediend met smartphone, tablet of laptop, thuis en onderweg.
Hybride VRF-systeem met R32
Mitsubishi Electric heeft het City Multi Hybride VRF-systeem (HVRF) uitgebreid met de Y-serie. Deze is geschikt voor verwarmen of koelen en maakt gebruik van R32als koudemiddel.
Bij de nieuwe Y-serie van het City Multi HVRF-systeem wordt koudemiddel uitsluitend toegepast tussen de buiten-unit en de BC-controller. Vanaf de BC-controller naar alle binnen-units wordt water als energiedrager gebruikt. Met deze combinatie van direct verdampende en watergedragen systemen is er beduidend minder koudemiddel nodig dan bij andere VRF-systemen. Het gebruikte koudemiddel R32 heeft bovendien een 67% lagere GWP (Global Warming Potential) dan bijvoorbeeld R410A. R32 verhoogt daarnaast de efficiëntie van het gehele systeem en zorgt er zo voor dat - afhankelijk van het systeem - geen bufferreservoir nodig is.
Aansturing
Het transport van het water wordt verzorgd door een pomp die standaard in de BC-controller is geïntegreerd. De aansturing wordt geregeld via het beproefde M-Net-protocol van Mitsubishi Electric. Via M-net wordt zowel de communicatie tussen units en regeling als de koppeling naar een eventueel gebouwbeheersysteem verzorgd.
Exacte vermogen
De inverter-aangedreven pomp levert bij iedere capaciteitsvraag het exacte vermogen. De binnen-units zijn daarbij uitgevoerd met traploos instelbare kranen waardoor het water ook in exact de benodigde hoeveelheid wordt afgeven om de gewenste temperatuur te bereiken. Dit samenspel leidt tot een efficiënte werking en daardoor lagere bedrijfskosten. De data die van buiten- en binnen-units worden verzameld, kunnen bovendien worden gebruikt voor afrekening van de afzonderlijke kosten via de centrale regeling AE200 of de cloud-gebaseerde RMI Tool.
Zeven modellen
Het HVRF-Y-systeem omvat zeven modellen met koelvermogens die variëren van 22,4 tot 56 kW en verwarmingsvermogens van 25 tot 63 kW. Elk model is leverbaar in twee efficiëntie varianten. Door de brede keuze aan binnen-units wordt een gevarieerd spectrum aan toepassingsmogelijkheden geopend en kan de nieuwe HVRF-Y serie eenvoudig aan project specifieke voorwaarden worden aangepast.
Verschillende vermogens
Zo omvat het leveringsprogramma onder meer verschillende soorten kanaal-,
vloer-, cassette- en wand-units. Alle binnen-units zijn leverbaar met verschillende vermogens. Daarbij begint het koelvermogen al bij 1,1 kW, waardoor de units zich ook lenen voor kleine ruimten en goed geïsoleerde gebouwen met geringere koel- of verwarmingsvraag.
Toebehoren
De HVRF-Y serie wordt gecompleteerd met meerdere systeemcontrollers, talrijke regelingen voor afzonderlijke ruimten en een breed scala aan toebehoren.
Ondanks toegenomen thuiswerken slechts 5% meer verwarming
Nederlanders gebruikten hun verwarming vorige maand 5% meer dan in maart 2019, blijkt uit recent onderzoek onder ruim 1.500 woonhuiseigenaren. Ondanks dat de meeste mensen nu thuiswerken, is er wat betreft verwarmingsgebruik in Nederland maar een minimale stijging. In andere Europese landen is dit verschil groter. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat 39 procent van alle werkende Nederlanders in 2019 al thuis werkte [1]. Ook in Zweden steeg het verwarmingsgebruik t.o.v. 2019 maar met 5%.
In Spanje en Italië was het verwarmingsgebruik flink toegenomen ten opzichte van 2019, met respectievelijk 42 en 41 procent. Het gemiddelde verschil in buitentemperatuur tussen beide jaren was slechts 1°C, dus het weer speelde geen significante rol. Het verschil is grotendeels te wijten aan het feit dat veel mensen thuis zitten door de lockdown vanwege het coronavirus.
Verlagen energiekosten
Op basis van de prijzen in januari komt de gemiddelde jaarlijkse energierekening voor Nederlandse huishoudens in 2020 uit op €1574 [2]. Hiervan gaat €869 op aan elektriciteit en €1233 aan gas (heffingskorting energiebelasting is €527). Een derde van het globale energieverbruik is afkomstig van het verwarmen en koelen van gebouwen. Door de thermostaat slechts 1°C lager te zetten, bespaart een gemiddeld huishouden volgens het Energy Saving Trust ongeveer €90 per jaar op de energierekening [3]. Door een slimme thermostaat te gebruiken die de verwarming en het warme water regelt, kunnen de energiekosten aanzienlijk worden verlaagd zonder op comfort in te hoeven leveren. Een extra voordeel van slimme thermostaten voor mensen die nu veel thuis zijn, is de mogelijkheid om de verwarming voor individuele kamers te beheren.
Intelligente verwarmingsschema's
"Veel mensen verwarmen hun hele huis, terwijl er in feite maar een paar kamers bezet zijn", zegt Christian Deilmann. Hij medeoprichter van tado°, dat het onderzoek liet uitvoeren. "Slimme radiatorthermostaten bieden intelligente verwarmingsschema's voor individuele kamers, waardoor veel energie bespaard kan worden."
Thuiswerken is in de afgelopen jaren toegenomen [4], waardoor mensen ook moeten nadenken over het luchten en ontluchten van de radiatoren en andere verbeteringen op het gebied van energie-efficiëntie op de lange termijn, zoals betere isolatie en een energie-efficiëntere ketel. Als je veel thuis bent, is het ook belangrijk om ervoor te zorgen dat de luchtkwaliteit goed is. Door het huis minimaal één keer per dag voor minimaal 15 minuten te luchten, kun je onaangename geuren verminderen, het zuurstoflevel verhogen en vocht verminderen. Goede lucht in huis verbetert zowel de gezondheid als de productiviteit.
[1] CBS
[2] CBS
[4] CBS