In een recent pilotproject is een aantal jaren 60 woningen gasloos gemaakt met een lucht/water-warmtepomp in combinatie met een 200 liter voorraadvat. De installatie is onderdeel van een pilot met in totaal vijf woningen van deltaWonen, waaronder twee eengezinswoningen uit 1964 in Zwolle en drie jaren ‘80 woningen in Kampen. Het betreft een warmtepomp zonder buitendeel.

Bij het pilotproject in Zwolle en Kampen is gekozen voor de Vincent all electric opstelling van Itho. Dankzij het ontbreken van een buitendeel wordt deze volledig binnen in de woning opgesteld. Hierdoor is de warmtepomp snel te plaatsen en onderhouden en is er geen buitenruimte nodig.

Compact
Daarnaast is Vincent dankzij zijn compacte formaat makkelijk inpasbaar, zelfs op kleine zolders en onder schuine daken. Dat bevestigt ook installateur Albaro Metselaar, namens De Vreeden Installatietechniek betrokken bij de pilot: “Dankzij de flexibele slangen en aansluitingen, kun je met Vincent in de bestaande bouw goed variëren. De opstelling met het voorraadvat is gemakkelijk aan te passen, bijvoorbeeld aan de huizen in deze pilot. Dit zijn eigenlijk standaard verhuurwoningen voor een woningbouwcorporatie.” Ook het plaatsen van de dakkap ervaart hij als gemakkelijk in de montage. “Als installateur hebben we al meerdere tientallen van deze warmtepompen geplaatst. En ja, we merkten gewoon dat het prettig werken was, omdat het makkelijk en flexibel was”, voegt hij toe.

Ruime ervaring
DeltaWonen heeft ca. 15.000 woningen in beheer in de gemeenten Zwolle, Kampen en Oldebroek. De corporatie is druk bezig met verduurzaming van haar woningportefeuille. Ze streeft ernaar om voor 2030 circa 3100 woningen te verduurzamen. Dat komt neer op zo’n 450 wooneenheden per jaar. Daarom heeft zij Trans-id gevraagd om mee te denken over de invulling van deze pilot met een aantal modelwoningen. Trans-id heeft ruime ervaring op het gebied van verduurzaming bij bestaande woningbouw; van planontwikkeling tot installatie.

Afgelopen week vond de 2023 European Heat Pump Summit plaats. Warmtepompexperts uit 42 landen kwamen naar Neurenberg om 39 presentaties van gerenommeerde internationale sprekers bij te wonen. Er kwam een breed scala aan onderwerpen aan de orde, van marktontwikkelingen tot monitoringsprojecten in de woningbouw en de toepassing van AI en IoT.

Dr. Rainer Jakobs, inhoudelijk coördinator van de European Heat Pump Summit en het Chillventa congress, vatte het evenement als volgt samen: "De conferentie toont eens te meer het belang aan van warmtepompen bij het oplossen van maatschappelijke uitdagingen, zoals de bescherming van het klimaat.”

Recordjaar
“Een van de presentaties was van Thomas Nowak van de EHPA, die zich concentreerde op de warmtepompmarkt in Europa. Hij wees erop dat 2022 een recordjaar is geweest voor warmtepompen, met drie miljoen verkochte eenheden. Dat betekent dat er in Europa maar liefst 20 miljoen warmtepompen zijn geïnstalleerd.”

Geluid
Marcel Rössler van ebm-papst concentreerde zich op geluidsclassificaties voor warmtepompen en de psychische ervaring van geluid. “Lucht/water-warmtepompen zijn niet geheel geruisloos, en hoe dichter een gebied bebouwd is, hoe meer het geluid van de machines de buren kan irriteren. Hier is het meetbare geluidsdrukniveau zeker niet de enige cruciale factor – ook de menselijke geluidsperceptie is belangrijk. Ebm-papst heeft daarom een gespecialiseerd psychoakoestisch laboratorium voor proefpersonen ingericht. De resultaten van onderzoeken worden verwerkt in de eigen ventilatorontwikkeling van het bedrijf en geven ook informatie over welke ventilatoren het meest geschikt zijn voor een bepaalde situatie.”

IoT
Dr. Veronika Wilk, van het Oostenrijkse Instituut voor Technologie, rapporteerde over casestudy's en marktkansen voor IoT-compatibele warmtepompen. “Warmtepompen worden steeds vaker netwerkapparaten die kunnen worden aangesloten op het Internet of Things (IoT). Met de vergaarde data wordt het mogelijk om de werking te optimaliseren en het comfort te verbeteren.”

AI
In diezelfde lijn vertelde Ran Roth van Sensibo over hoe kunstmatige intelligentie en data-analyses het energiegebruik van warmtepompen kunnen optimaliseren. Hij liet zien hoe AI-algoritmen leren door een continue analyse van omgevingsgegevens en zich aanpassen aan de individuele voorkeuren van gebruikers door verwarmings- en koelprocessen op hen af te stemmen, terwijl tegelijkertijd het energiegebruik wordt geminimaliseerd.”

In de komende editie van Vakblad InstallateursZaken verschijnt een terugblik op de EHPS met relevante highlights voor onze installatiebranche.

In het derde kwartaal van dit jaar werden er ruim 38 duizend warmtepompen verkocht in het woningsegment. Dit betreft zowel de nieuwbouw als de bestaande bouw. Dat is ruim 15 duizend meer dan in het derde kwartaal van vorig jaar. Vereniging Warmtepompen handhaaft de prognose van in totaal 170 duizend warmtepompen in de woningbouw voor heel 2023, waarvan 120 duizend in de bestaande bouw en 50 duizend in de nieuwbouw.

Op basis van deze prognose zou de groei, zoals ook berekend in het bericht na het eerste half jaar, uitkomen op 60% ten opzichte van 2022. Dit betekent ook dat Nederland op koers ligt voor het beleidsdoel van in totaal 1 miljoen warmtepompen in bestaande woningen, bovenop het aandeel in de nieuwbouw, in het jaar 2030.

Stabilisering van de groei
Vereniging Warmtepompen baseert deze voorspelling op de verkoop van warmtepompen voor individuele woningen in het derde kwartaal van 2023 door fabrikanten en importeurs. Analoog aan ontwikkelingen elders in Europa daalt de groei enigszins als er op kwartaalbasis wordt gekeken. Waar het eerste halfjaar een groei van 80% liet zien, is de groei in het afgelopen kwartaal ‘slechts’ ruim 60%, hetgeen niet alleen aan de zomervakantieperiode is toe te schrijven.

Oorzaken
Vereniging Warmtepompen ziet in Nederland wel ándere oorzaken voor stabilisering van de totale groei dan elders in Europa, waar bijvoorbeeld beleid en (subsidie-)instrumenten worden gewijzigd. In Nederland is dit een combinatie van markteffecten, macro-economische en politieke factoren. Er is sprake van lagere opbouw of zelfs afbouw van eerder wegens schaarste opgebouwde voorraden bij groothandels. Voorts staat het volume van nieuwbouw en daarmee van warmtepompen in dit segment onder druk. Hogere kosten voor levensonderhoud door inflatie en hogere rentes op leningen leiden tot meer voorzichtigheid bij potentiële klanten. De momenteel relatief lage gasprijzen verlagen de prikkel die er was tijdens de energieprijzen-crisis van 2022. Tot slot dragen de aanstaande Tweede Kamerverkiezingen en daarmee enige onzekerheid over het doorpakken met stimulerende maatregelen zoals de renovatie-norm in 2026, bij aan een meer afwachtende markt. Vereniging Warmtepompen ziet echter een stabiele, structurele en dus blijvende, marktvraag in de komende jaren. Ook in het utiliteitsegment, dat zich in iets minder belangstelling mag verheugen.

Hybride en all-electric
De verhouding tussen het aantal geïnstalleerde all-electric versus hybride systemen in de woningbouw is fifty-fifty. Binnen het all-electric segment is de groei van lucht-water warmtepompen nog altijd groter dan die van bodem- en PVT-gekoppelde water-water systemen. Samen met collega-brancheverenigingen Holland Solar en Branchevereniging Bodemenergie worden de bijdragen van gesloten en open bodemenergie en zonnewarmte (o.a. PVT) als bronnen van warmte verder geanalyseerd.
Kwantificering van het aandeel hybride warmtepompen blijft lastig, onder andere omdat ‘add-ons’ van warmtepompen aan een bestaande gasketel of aan een losse nieuwe ketel niet als zodanig worden geïnventariseerd. Exacte cijfers blijken ook niet te kunnen worden afgeleid uit ISDE-data van RVO. Het hier genoemde aandeel van 50% is het minimum waarvan de branche zeker weet dat deze als hybride worden geïnstalleerd. In de praktijk betekent dit een lichte onderschatting.

Verwachtingen
Voor 2024 verwacht Vereniging Warmtepompen voor de gehele branche een afvlakking van de groei, waarbij tussen de diverse marktsegmenten en de verschillende typen warmtepomp-configuraties verschillen worden verwacht. De beleidsdoelen voor de bestaande bouw blijven echter goed in beeld, waarbij wij in de toekomst een stijging van het relatieve aandeel hybride warmtepompen verwachten. Deze past bij de aangekondigde renovatie-normering en bij de verschuiving van de klandizie van de ambitieuze en meer vermogende woningeigenaren naar huishoudens met minder financiële mogelijkheden. De branche heeft er hoop op en vertrouwen in, dat de nieuwbouw ook weer op peil komt.

Met de opening van een trainings- en belevingscentrum in Lichtenvoorde wil ATAG Verwarming de komende jaren bestaande en nieuwe installateurs opleiden die overschakelen van cv-ketels op elektrische en hybride warmtepompen. Afgelopen vrijdag werd het centrum geopend toen de onderneming op feestelijke wijze stilstond bij het 75-jarige bestaan.

Driekwart eeuw geleden besloten de oprichters Antoon Tijdink en Antoon van Goor samen te werken aan het maken van verwarmingsproducten. Begonnen in Ulft met kookstellen maakte ATAG na enige tijd ook gashaarden, waarnaar - na het ontdekken van de gasbel in Slochteren - grote vraag was. “We kijken terug op een rijke en mooie geschiedenis waarin vakmanschap, innovatie en Achterhoekse nuchterheid centraal staan”, zegt Rob Maassen, Country Manager Nederland van ATAG Verwarming. Al is het bedrijf inmiddels in handen van de Italiaanse Ariston Group, ATAG Verwarming is zijn roots altijd trouw gebleven. Tijdens de feestelijke opening waren vele installateurs en ATAG-partners naar Lichtenvoorde gekomen om het bijzondere jubileum te vieren en de ATAG ComfortHub, zoals het trainingscentrum wordt genoemd, met eigen ogen te aanschouwen en te ervaren.

Klaar voor de toekomst
ATAG Verwarming speelt met het nieuwe opleidingscentrum in op de toekomst en de rol die het bedrijf wil spelen in de energietransitie. “Met de opening van de ATAG ComtfortHub als springplank naar het nieuwe verwarmen laten we zien dat we onze rol als een van de vooraanstaande spelers op de Nederlandse verwarmingsmarkt serieus nemen”, zegt Maassen. “We hebben te maken met talloze uitdagingen. Denk aan tekorten in materiaal, schaarste als het gaat om installateurs en andere goede vakmensen, en het feit dat mensen te maken krijgen met relatief nieuwe technologie. Neem de warmtepomp. Die moet worden ingeregeld op de specifieke omstandigheden van een woning. Dat is precisiewerk. Wij hebben de afgelopen jaren gemerkt dat veel installateurs en consumenten het fijn vinden over een expert te beschikken die eventueel meekijkt. Met het nieuwe trainingscentrum hebben we nu een moderne en toekomstbestendige locatie om een nieuwe generatie installateurs op te leiden en te ondersteunen.”
In de ATAG ComfortHub wordt ook stilgestaan bij de oprichters van ATAG Verwarming. Zo heet de belevingruimte ‘Antoon’ en de trainingsruimte ‘Aristide’, genoemd naar Aristide Merlone, de man die in 1930 aan de wieg stond van de Ariston Group.

Nieuw dealermodel
Bij een nieuwe generatie installateurs past ook een nieuw dealermodel. Om installateurs die voorop willen lopen in de energietransitie een steun in de rug te bieden, introduceert ATAG Verwarming ‘ATAG GreenDealer’. Installateurs die zich GreenDealer mogen noemen, kunnen rekenen op extra support bij het installeren, afstellen en onderhouden van warmtepompinstallaties.
“Wij merken dat sommige installateurs in een spagaat terecht dreigen te komen”, licht Maassen toe. “Door tijdgebrek kunnen ze te weinig aandacht besteden aan het opdoen van kennis over de technisch vaak gecompliceerde warmtepompinstallaties. Terwijl ze zich maar al te goed realiseren dat de vraag naar duurzame verwarmingsoplossingen steeds groter wordt. Met dit nieuwe dealermodel willen we installateurs ontlasten en tegelijkertijd helpen hun service op het gebied van duurzaamheid een impuls te geven.”
Daarom heeft ATAG de zogeheten ATAG Comfortdiensten opgezet. Dit is een uitgebreid pakket aan ondersteunende diensten dat aansluit bij de behoeften van installateurs die willen overschakelen van cv-ketels naar hybride en elektrische warmtepompen. De ondersteuning richt zich op het optimaal installeren, inregelen en monitoren van de warmtepomp. Met het eigen digitale platform ATAG ProZone kunnen storingen aan de warmtepomp op afstand worden geconstateerd en worden opgelost.

Drie varianten
Uit onderzoek is gebleken dat er bij installateurs verschillende behoeften bestaan als het gaat om ondersteuning. Daarom zijn de Comfortdiensten ingedeeld in drie varianten. ATAG Inbedrijfstelling (IBS) richt zich op het optimaal installeren en inregelen van de warmtepomp. Het tweede servicepakket, ATAG OHC, focust op onderhoud en is er ook in verschillende varianten, van een eenmalige check een jaar na installatie inclusief het optimaliseren van de parameters, tot een tweejaarlijkse visuele en digitale inspectie en tenslotte tot inspectie en onderhoud door een gespecialiseerde ATAG-servicemonteur. Bij de derde servicevariant, ATAG ComfortConnect, worden door middel van monitoring en beheer op afstand storingen snel opgemerkt, vaak nog voordat de installatie dit zelf aangeeft. De installateur kan op deze manier al actief actie ondernemen en indien nodig nog vóór klantbezoek nieuwe onderdelen bestellen zodat het toestel snel weer optimaal functioneert en hij één rit bespaart. Daarnaast ontvangt zowel de eindgebruiker als de installateur één keer per kwartaal een digitaal rapport over de werking van de warmtepomp. Voor de ATAG GreenDealer is er exclusief de service ComfortConnect+, waarbij ComfortConnect en inbedrijfstelling worden samengevoegd.
Nieuwe GreenDealers komen ook in aanmerking voor producttrainingen, worden voorzien van door ATAG gekwalificeerde leads en krijgen individuele ondersteuning. Het bestaande dealermodel onder de noemer ATAG SelectDealer blijft gewoon bestaan, maar richt zich minder nadrukkelijk op duurzame verwarmingsoplossingen.
Maassen: “Vanwege de energietransitie liggen er enorme kansen die tegelijkertijd voor installateurs ook een bedreiging kunnen vormen als ze niet meegaan in die transitie. ATAG GreenDealers krijgen alle ondersteuning die ze nodig hebben om met vol vertrouwen naar de toekomst te kijken.”

Fotobijschrift: Rob Maassen, Country Manager ATAG Verwarming (l) en Jan Henk van der Wijk Marketing en Communicatie Manager