Professionals en studenten gaan samen strijd aan om verduurzaming in Limburg
In Limburg gaan multidisciplinaire teams van professionals - aangevuld met studenten - dit jaar oplossingen ontwikkelen voor de verduurzaming en energietransitie van Limburgse woonwijken en gebouwen. Aan het eind van het jaar zal een jury de oplossingen beoordelen en de winnaars bekend maken. De oplossingen moeten haalbaar en schaalbaar zijn en kunnen rekenen op maatschappelijk draagvlak.
Het Platform Ketensamenwerking Zuid voor professionals in de Limburgse bouwsector organiseert deze wedstrijd onder de naam Limburgse Contest. Op 5 februari vindt een startbijeenkomst plaats op de locatie van Green Park Venlo, onder leiding van dagvoorzitter Kirsten Paulus. Alle betrokken partijen zullen hierbij aanwezig zijn: gemeenten, teams en jury. Het doel van dit alles is een showcase te ontwikkelen voor innovatieve verduurzaming van de gebouwde omgeving waarbij samenwerking tussen alle betrokken partijen voorop staat. In de visie van het platform kan alleen door samen te werken de opgave- aardgasvrij, nul op de meter, energieleverend en CO2-reductie - met succes tegemoet getreden worden.
Teams gaan aan de slag
Tijdens de startconferentie zullen wethouders van verschillende Limburgse gemeenten hun vraagstuk pitchen over de aanpak in bestaande wijken. Ook worden dan de teams geformeerd en zullen studenten van mbo/hbo uitleggen hoe zij ingezet kunnen worden als onmisbare schakel in de keten van de energietransitie. De teams zullen bestaan uit deelnemers aan het platform uit overheid, bedrijfsleven, onderwijs en gemotiveerde studenten mbo en hbo. Gedurende het jaar gaan ze aan de slag om hun inspiraties en ambities om te zetten in een praktisch toepasbare oplossing. Deze oplossing presenteren zij op de slotbijeenkomst op 9 december aan een deskundige jury. De winnaars worden dan ook bekend gemaakt.
Wel of niet een nieuwe cv-ketel op gas?
Zeker 600.000 mensen zullen in de komende drie jaar voor de vraag komen te staan: wat te doen als de cv-ketel binnenkort aan vervanging toe is? Voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal denkt dat het een verstandige keuze kan zijn om toch de oude cv-ketel te vervangen door een nieuwe op gas. Die keuze hangt af van de woning en woonwijk. Om huiseigenaren te helpen, presenteert de organisatie een online maatadvies.
“Het is logisch dat mensen twijfelen over de vervanging van hun cv-ketel”, vertelt Mariken Stolk van Milieu Centraal. “Een nieuwe hr-ketel op aardgas is niet meer vanzelfsprekend, want Nederland gaat op den duur van het gas af”. Het antwoord op de vraag: ‘wat nu’ is voor iedere situatie anders. “Zo speelt mee hoe oud de cv-ketel is en of deze nog werkt, hoe goed de woning is geïsoleerd en natuurlijk wat de plannen van de gemeente zijn. Komt er een warmtenet, en zo ja op welke termijn?”
Advies op maat
Is een huis bijvoorbeeld redelijk geïsoleerd, is de cv ketel aan vervanging toe en heeft de gemeente nog geen warmteplan? Het advies is dan om de nieuwe cv ketel te combineren met een hybride warmtepomp. De kans is namelijk groot dat er geen warmtenet in de wijk komt voor 2030. Tegen de tijd dat er een warmtenet komt, heeft een huiseigenaar al veel jaren kunnen besparen op gasverbruik en CO2-uitstoot. In de periode tot 2030 kan hij of zij elke verbouwing aangrijpen om de isolatie te verbeteren.
Slecht geïsoleerd dan geen warmtepomp
Een slecht geïsoleerde woning is nog niet geschikt voor een warmtepomp. Deze bewoners krijgen juist het advies om zo lang mogelijk met de cv-ketel te blijven doen en deze te repareren indien nodig. Daarnaast is het verstandig om zo snel mogelijk te beginnen met het verbeteren van de isolatie. Voor mensen die weten dat er op korte termijn een warmtenet komt in hun wijk, kan het de beste oplossing zijn om tijdelijk een cv-ketel te huren en niet meer te investeren in een nieuwe ketel.
Een zeer goed geïsoleerde woning is geschikt voor een volledig elektrische warmtepomp. Staat de woning in het buitengebied, dan komt daar vrijwel zeker geen warmtenet, en is het advies om een volledige warmtepomp te overwegen.
Energiezuinig en aardgasvrij wonen
Installatiebedrijf Feenstra is enthousiast over de tool en kijkt naar de mogelijkheden om deze voor haar vakmensen in te zetten. “Hiermee kunnen onze monteurs de dagelijkse vragen van bewoners over de eerste stappen naar een duurzamere woning snel, eenduidig en objectief beantwoorden”, aldus Feenstra. De ontwikkeling van de advies op maat module past in een langer lopende aanpak van Milieu Centraal om mensen verder te helpen naar energiezuinig en aardgasvrij wonen.
De tool is in te vullen via milieucentraal.nl/cv-ketel-vervangen.
Amsterdamse grachtenpanden getransformeerd in duurzaam kantoorgebouw
TBI-onderneming J.P. van Eesteren heeft een reeks Amsterdamse grachtenpanden getransformeerd in een duurzaam kantoorgebouw. Het gaat om 6.000 m2 aan kantooroppervlak in een reeks geschakelde grachtenpanden.
J.P. van Eesteren heeft een lange historie met de panden. Het bedrijf onderhield de zogeheten Kalenderpakhuizen jarenlang, in de tijd dat ze nog van De Nederlandsche Bank waren. Na verkoop ontstond er in 2018 een hernieuwd contact dat uiteindelijk leidde tot de opdracht de panden te transformeren in een moderne kantooromgeving.
Aangepaste installaties
Binnen het project is een nieuwe entree gecreëerd en is één van de dragende bouwmuren over twee verdiepingen vervangen door een staalconstructie. Daarnaast zijn diverse doorbraken en vides gerealiseerd om de lichtinval te verbeteren. Het gebouw kent twee atriums met nieuwe stalen trappen, die meer dan 3,5 meter uitkragen. Verder zijn de installaties aangepast aan een multi-tenant indeling en is de elektra volledig vernieuwd. Het gebouw wordt door J.P. van Eesteren in een tamelijk ruwe vorm opgeleverd aangezien de complete afwerking gebeurt na overleg met de huurders. De totale opdrachtsom bedraagt circa € 5 miljoen.
Creativiteit
Erno van Es was als werkorganisator namens J.P. van Eesteren vanaf het begin bij het project betrokken: “Er is veel creativiteit in dit pand gaan zitten. We kregen van de architect Leon van Ooijen van opdrachtgever Metroprop bijzonder veel ruimte om technische issues zelfstandig op te lossen; en bij architectonische vraagstukken mee te denken. Dat meedenken over mooie en slimme oplossingen, dat past bij onze organisatie.”
Hulpmiddel om slim om te gaan met regenwater
Stowa en Stichting Rioned lanceren PerceelTool, waarmee perceeleigenaren en installateurs kunnen bepalen welke maatregelen nodig zijn om slim om te gaan met regenwater. Te denken valt aan een laagte in de tuin tegen wateroverlast door hoosbuien of infiltratie van regenwater om de droogte tegen te gaan.
Als regenwater in de bodem zakt draagt dit bij aan het tegengaan van droogte en overbelasting van de riolering. PerceelTool helpt perceeleigenaren en hun adviseurs bij de keuze van een combinatie aan maatregelen. Deze kunnen uiteen lopen van infiltratievoorzieningen, opslagtank, groenblauw dak, verwijderen van bestrating, verlagen van een deel van de tuin en afvoeren naar de riolering en openbaar gebied. De tool kan kosteloos worden gebruikt.
Hoe werkt het?
Op basis van de indeling, eigenschappen en oppervlakken berekent PerceelTool de hoeveelheid regenwater die een tuin of terrein kan verwerken en de hoeveelheid water die afstroomt naar het openbaar gebied of de riolering. PerceelTool laat zien wat er gebeurt bij kleine buien, langdurige neerslag of bij een hoosbui. Grafieken en animaties tonen de effecten van verschillende (combinaties van) maatregelen.
Zuiverend dak haalt CO2, stikstof- en zwaveloxides uit de lucht
Vis Waddinxveen heeft haar bedrijfspand van een luchtzuiverend ECO-dak laten voorzien. Daarmee haalt het bedrijf honderden kilo’s aan CO2, stikstof- en zwaveloxides uit de lucht.
De leverancier van gasflessen werd opgericht in 1816 onder de naam De Smidse Vis. Nu, ruim tweehonderd jaar later, staat de zesde generatie aan het roer.
Denken aan de volgende generaties
Familiebedrijven met een lange historie zijn per definitie gewend om te denken aan de toekomst, aan de volgende generaties. Het is dan ook niet verwonderlijk dat juist familiebedrijven het thema ‘duurzaamheid’ een warm hart toedragen. Zo ook deze Waddinxveense onderneming. Die besloot om zijn dak van 750 vierkante meter in te zetten voor een beter klimaat en een schoner milieu.
20 procent reductie van stikstof- en zwaveloxides
Het bedrijf koos, in samenwerking met Kewodak | De Dakmakers, voor een luchtzuiverend ECO-dak (IKO Carrara) met Air Care Technology en ECO Bitumen. Deze combinatie zorgt voor een 20 procent reductie van stikstof- en zwaveloxides in de vervuilde lucht. Dit feit is doorgerekend door het onafhankelijke Opzoekingscentrum voor de Wegenbouw (OCW), op basis van databanken en rekenmodules van Bitumen Waterproofing Association.
BENG definitief uitgesteld tot januari 2021
De invoeringsdatum van de eisen voor Bijna Energie Neutrale Gebouwen (BENG), de bepalingsmethode NTA8800 en de invoeringsdatum van het nieuwe energielabel worden met een half jaar uitgesteld tot 1 januari 2021. Minister Knops van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wil zo de bouwende partijen voldoende voorbereidingstijd geven om de BENG-eisen en het nieuwe energielabel succesvol te kunnen implementeren. Reden van het uitstel is het niet tijdig gereed zijn van de benodigde rekensoftware.
November 2019 werd bekend dat, mede als gevolg van een aantal geconstateerde omissies in de bepalingsmethode voor de energieprestatie van gebouwen -de NTA 8800- het kunnen aanleveren van definitieve rekensoftware per einde 2019 niet haalbaar was, schrift de minister in een brief aan de Tweede Kamer. Met de ‘bouwende’ marktpartijen is vervolgens besproken of de beoogde invoeringsdatum 1 juli 2020 nog haalbaar zou kunnen zijn. De partijen (Neprom, NVB-Bouw, Bouwend Nederland, IVBN, Aedes en BNA) hebben hierop aangegeven dat de voorbereidingstijd door de vertraagde oplevering van de rekensoftware minder is geworden dan de minimaal benodigde zes maanden. Zij hebben de minister gevraagd om de invoeringsdatum met zes maanden op te schuiven van 1 juli 2020 naar 1 januari 2021. De bouwende partijen hechten echter aan een zorgvuldige implementatie en wijzen ook op de overige problemen (stikstof, PFAS) waar de bouw op dit moment mee te kampen heeft.
Vernieuwd Naturalis verduurzaamt warmte-installatie
Renovatie en nieuwbouw bieden bij uitstek mogelijkheden voor gebouweigenaren om de warmtevoorziening verder te verduurzamen. Naturalis in Leiden maakte bij de vernieuwing van het museum de overstap naar een duurzame klimaatbeheersingsinstallatie.
Het vernieuwde Naturalis in Leiden opende vorig jaar haar deuren en is nu ongeveer twee keer zo groot als voorheen. Voor het eerst bevindt alles zich onder één dak: museum, kantoor, depot en laboratorium. Het huidige gebouw bestaat uit het gerenoveerde oorspronkelijke pand en een volledig nieuw museumgebouw. Directeur Edwin van Huis: "Voorheen was het Pesthuis uit de zeventiende eeuw, aan de overkant van Naturalis, het entreegebouw van het museum. Dat was een energetisch drama. De warmte liep er net zo hard uit als deze erin ging."
Fors minder energiegebruik
"We vonden dat als we alles twee zo groot maakten, het niet zo kon zijn dat we ook twee zoveel energie zouden gaan verbruiken", zegt Van Huis over de ambitie om de nieuwbouw energiezuiniger te maken. "We wisten van tevoren dat we niet helemaal energieneutraal zouden kunnen worden, vanwege de combinatie van bestaande en nieuwbouw. Maar we hebben meerdere energiebesparingsmaatregelen genomen waarmee we verwachten dat we ons energiegebruik flink naar beneden kunnen brengen."
Duurzaamheid integreren
Naturalis integreerde in de renovatie- en nieuwbouwprojecten verschillende duurzame oplossingen: een duurzaam klimaatsysteem, zonnepanelen, ledverlichting en een eigen warmte/koudeopslag (WKO) in combinatie met stadswarmte. Van Huis: "In Leiden zitten we wat dat betreft op een perfecte locatie: we maakten al gebruik van stadswarmte van het warmtenet van Vattenfall en er was in ons gebouw ruimte voor WKO. Met de WKO kunnen we in onze eigen behoefte aan warmte en koude voorzien. Voor pieken in de warmtevraag kunnen we terugvallen op het warmtenet. Dat geeft zekerheid."
Fossielvrij leven
Vattenfall verplaatste de aansluiting op het warmtenet van het oude Pesthuis naar het nieuwe gebouw van Naturalis en realiseerde een compleet nieuwe installatie. De warmte wordt aanvankelijk geleverd vanuit de Uniper-energiecentrale in Leiden. Vattenfall is – vanuit de missie om binnen één generatie een fossielvrije toekomst te realiseren – van plan om het warmtenet te koppelen aan een duurzame restwarmtebron. "We zien het als onze verantwoordelijkheid om energie en warmte stapsgewijs verder te verduurzamen om uiteindelijk fossielvrij te kunnen leven. Restwarmte zien we als logische, duurzame hoofdbron voor het warmtenet in Leiden", aldus Erwin Manssen, relatiemanager bij Vattenfall.
Perfecte huwelijk
Van Huis is enthousiast over de inzet van restwarmte. “We gebruiken straks geen fossiele energie meer en dankzij de WKO hebben we de conventionele, elektrische koeling die veel energie vraagt niet meer nodig.” Manssen vult aan: "WKO en stadsverwarming vormen samen het perfecte huwelijk. Vanwege de achtervang van stadswarmte is de combinatie op termijn een duurzame oplossing die betrouwbaar, beschikbaar en veilig is."
Geen gedoe
Een goede temperatuur en de juiste luchtvochtigheid zijn voor de collectie in het depot en het museum – waar ruim 42 miljoen stukken worden bewaard – van groot belang. Van Huis: "Een systeem moet de schommelingen van luchtvochtigheid en temperatuur zoveel mogelijk op kunnen vangen. Dat voorkomt dat objecten, zoals opgezette dieren van organisch materiaal, beschadigen. Met de nieuwe klimaat- en warmte-installaties kunnen we dit prima regelen. We kunnen op kantoor zelfs gewoon nog een raampje opendoen."
Geen gedoe
De overgang naar de nieuwe warmte-installatie en het nieuwe klimaatbeheersysteem is bij Naturalis zonder problemen verlopen, vertelt Van Huis. "Eigenlijk merken bezoekers en medewerkers er niets van. Ik had verwacht dat we met veel gedoe bezig zouden zijn, bijvoorbeeld met het inregelen van de temperatuur."
Stapsgewijs verduurzamen
Naturalis heeft zich uitgebreid laten adviseren over de duurzame mogelijkheden voor het nieuwe gebouw. Van Huis licht toe: "We moeten heel snel naar een fossielvrij energiestelstel, hoe moeilijk dat misschien ook in de praktijk zal zijn. Wij hebben uiteindelijk bewust gekozen voor een installatie die in de toekomst uit te breiden is en waarmee je stapje voor stapje verder verduurzaamt. Het is daarom ook belangrijk om samen te werken met een partner die hetzelfde doel voor ogen heeft, die meedenkt over oplossingen die – ook op de lange termijn – geschikt zijn voor onze situatie, en die op de hoogte is van nieuwe mogelijkheden voor verdere verduurzaming."
Wat zijn de effecten van BENG op utiliteitsgebouwen?
Vanaf 1 juli 2020 hebben vastgoedontwikkelaars en architecten te maken met de nieuwe bepalingsmethode voor energieprestatie, NTA 8800. De BENG-eisen vervangen de huidige EPC-eisen, maar hoe streng zijn ze? En er zijn verschillende mogelijkheden om aan de nieuwe eisten te voldoen, maar hoe? DGMR-adviseurs schreven hier een whitepaper over, waarin een aantal veel voorkomende utiliteitsbouwfuncties naast elkaar worden gezet. Berekeningen aan verschillende referentiegebouwen maken zichtbaar welke maatregelenpakketten er mogelijk zijn.
In drie stappen geven de schrijvers steeds aan hoe een utiliteitsgebouw een BENG-gebouw kan worden. In het ontwerpproces zal al vroegtijdig getoetst moeten worden of met name de BENG 1-indicator behaald gaat worden: een minder compact ontwerp kan er toe leiden dat BENG 1 kritisch wordt en daar moet door het ontwerpteam tijdig op geanticipeerd worden. Maar ook het halen van de BENG 2- en BENG 3-indicator gaat niet automatisch goed.
Keuze- en ontwerpvrijheid
De DGMR-adviseurs concluderen dat de BENG 1-indicator, bij een enigszins compact ontwerp, relatief eenvoudig gehaald kan worden. Om ook aan de BENG 2- en BENG 3-eisen te voldoen, moet uitgegaan worden van een goede isolatie, een energiezuinig ventilatiesysteem met warmteterugwinning, een laag geïnstalleerd vermogen voor verlichting en een efficiënte opwekker voor verwarming en koeling. Tegelijkertijd blijkt uit de verschillende berekeningen dat meerdere pakketten aan maatregelen mogelijk zijn. Er is dus voldoende keuze- en ontwerpvrijheid om aan de BENG-eisen voor utiliteitsbouw te voldoen.
Healthy Building Index tool nu ook inzetbaar voor WELL
Het International WELL Building Institute (IWBI) heeft goedkeuring gegeven aan de Healthy Building Index-tool van bba binnenmilieu en DGMR. De tool kan nu ingezet worden om de tevredenheid van de medewerkers in kaart te brengen bij de WELL-certificering van gebouwen. De aanvullende WELL-module brengt ook de waardering voor thema's als voeding, beweging en inrichting in kaart. Het evalueren van de gebruikerservaringen is een verplicht onderdeel van het WELL-certificeringsproces.
De Healthy Building Index-tool bracht al in beeld hoe tevreden medewerkers zijn met het binnenmilieu en de ergonomie in hun gebouw. Ook werd de zelf-ingeschatte productiviteit en de invloed van het gebouw op de gezondheid van de medewerker al inzichtelijk gemaakt. Om goed te begrijpen hoe goed een gebouw scoort, worden deze scores vervolgens vergeleken met de scores van een gemiddeld kantoorgebouw. Met de nieuwe WELL-module wordt ook de waardering voor voeding, beweging, water, gezondheidsbeleid, schoonmaak en inrichting van het gebouw in kaart gebracht.
Als er uit het onderzoek aandachtspunten naar voren komen, wordt gekeken of deze worden veroorzaakt door risicofactoren binnen het gebouw. Deze risicofactoren worden dan samen met aanbevelingen voor verbeteringen of vervolgonderzoek aan de gebouweigenaar gepresenteerd.
De Healthy Building Index-tool biedt een onafhankelijke toetsing van een gebouw waarbij de ervaring van de gebruikers centraal staat. De tool is beschikbaar in het Nederlands, Engels en Frans.
Installateurs missen ondersteuning fabrikanten bij BENG
Slechts de helft van de installateurs geeft aan dat fabrikanten voldoende ondersteuning bieden bij BENG. BENG staat voor bijna energie neutrale gebouwen. De eisen hiervoor gelden in 2021 voor de nieuwbouw.
Het gemis aan ondersteuning en de onduidelijkheid bij oplossingen voor bijna energie neutrale gebouwen blijkt een wijdverspreid issue te zijn in de installatiesector. Er zijn geen duidelijke aanwijzingen dat dit in relatie staat tot bedrijfsgrootte, het werkzaam zijn op het gebied van woningbouw, utiliteitsbouw, nieuwbouw en/of renovatie.
Nieuwe producten installeren
Een meerderheid van de installateurs is, vanwege de toegenomen aandacht voor verduurzaming, van plan om andere producten te gaan installeren dan men momenteel doet. De ‘nieuw’ te installeren producten zijn dan met name warmtepompen en zonnepanelen/-boilers.
Marktonderzoek
Dit alles blijkt uit de Marketing Score Card Trends en Ontwikkelingen Installatie 2019, een tweejaarlijks onderzoek van BouwKennis uitgevoerd onder installateurs. Het onderzoek wordt uitgevoerd om toeleveranciers inzicht te bieden in de kansen die er liggen bij zowel E-installateur als W-installateurs.