Vorig jaar opende het nieuwe innovatiecentrum van AAK in Zaandijk. Hier komen nieuwbouw en renovatie samen. Ingebouwd in plantenbakken aan de wand zorgt een combinatie van fan coils en ventilatie-units voor een comfortabel binnenklimaat én een gezonde werkomgeving.

AAK, de Zweedse producent van plantaardige oliën en vetten, liet een oud pakhuis renoveren en breidde het pand uit door een glazen kas aan het pakhuis te plaatsen. Een goed moment om het pand flink te verduurzamen. Bloemendal Bouw uit Leusden adviseerde hiervoor de duurzame afgiftesystemen van Jaga Climate Designers.

Volop groen
Het drie verdiepingen tellende Innovation Center of Excellence in Plant Based Foods, zoals het nieuwe innovatiecentrum is genoemd, staat tegenover het fabrieksterrein van AAK aan de Zaan. Vanaf de straat kijk je via de nieuwe, transparante gevel – vormgegeven als kas – bij het innovatiecentrum naar binnen. Naast de vele glaspartijen en het gebruik van hout, valt het aanwezige groen op. Het nieuwe pand is volledig voorzien van subtropische planten. Dat maakt de ruimtes niet alleen aangenamer, maar verwijst ook naar de plantaardige producten die AAK maakt.

Gezonde werkomgeving
Bij de renovatie en uitbreiding van het pand stond niet alleen verduurzaming centraal, maar was het creëren van een gezonde en fijne werkomgeving met een comfortabel binnenklimaat een belangrijk uitgangspunt. Dat bleek nog niet zo eenvoudig. In de nieuwbouw komen veel disciplines bij elkaar: het laboratorium is ondergebracht op de begane grond, op de eerste verdieping bevinden zich kantoren en op de bovenste verdieping zijn er proeflokalen en een kookstudio. Hierdoor zijn er verschillende ruimtes met diverse behoeftes qua temperatuur én ventilatie. En dit alles met een totale vloeroppervlakte van maar 700 m2. Zo moet het laboratorium op een constante temperatuur van 18 graden gehouden worden, terwijl deze temperatuur te laag is voor de kantoorruimtes. Bovendien moest er rekening gehouden worden met de vele glaspartijen van de nieuwbouw én is het hele pand voorzien van subtropische planten en bomen die voor een bepaalde luchtvochtigheid zorgen. Een interessante uitdaging om dit allemaal in één pand naast elkaar te laten functioneren.

Gebrek aan ruimte
Rekening houdend met de verschillende werkruimtes was een decentrale oplossing voor koeling, verwarming en ventilatie voor AAK de beste keuze. Maar dit loste nog niet alles op. De ruimte voor het kanaalwerk in het plafond was zeer beperkt, waardoor het niet mogelijk was om een grote koelinstallatie te plaatsen voor het laboratorium. Er werd gezocht naar een alternatief en die werd uiteindelijk gevonden in de plantenbakken. Johan van Putten, verkoopadviseur bij Jaga: “De architect had in het ontwerp ingebouwde plantenbakken aan de wanden ingetekend voor onder andere de open kantoorruimte. Hierdoor ontstond het idee om onze afgiftesystemen in de plantenbakken te verwerken. Dit zou het gebrek aan ruimte oplossen en zorgde tegelijkertijd voor een mooie, strakke uitstraling.”

Eén krachtig systeem
Voor AAK adviseerden wij de krachtige fan coil Briza wandinbouw. Gezien de vele glaspartijen was het voor AAK een voorwaarde om in de zomermaanden ook te kunnen koelen. De Briza heeft dankzij een dynamische warmtewisselaar een groot vermogen voor zowel lage temperatuurverwarming als krachtige koeling, maar is toch een smal toestel. De compacte afmeting van de Briza gaat niet ten koste van comfort en kwaliteit. Hierdoor is de Briza geschikt om weg te werken in een ombouw, zoals de plantenbakken bij AAK. Bovendien is de Briza geluidsarm waardoor medewerkers geen overlast ervaren”, vertelt Van Putten.

Goede ventilatie een vereiste
Om een gezonde werkomgeving te creëren was ventilatie ook een belangrijk aandachtspunt voor AAK. Van Putten: “Zeker wanneer er goede isolatiemaatregelen getroffen zijn, is ventilatie een vereiste voor de constante toevoer van verse lucht. Om een optimaal én gezond binnenklimaat te creëren is het essentieel om ventilatie en verwarming goed op elkaar aan te laten sluiten. Dit zorgt niet alleen voor meer comfort, maar ook voor minder onnodige stookkosten en nog meer energiebesparing”.

Intelligent gestuurd ventilatiesysteem
Jaga adviseerde aan AAK om het Oxygen2 ventilatiesysteem te installeren. Oxygen2 is een intelligent gestuurd ventilatiesysteem en een energiebesparend luchtverversingssysteem. Het vraaggestuurde ventilatiesysteem zorgt op een energie-efficiënte manier voor zuivere lucht. Door de intelligente besturing met ingebouwde CO2-sensor meet de Oxygen2 automatisch CO2 en/of vocht en ventileert op plaatsen en tijden waar en wanneer dat nodig is. Zo wordt elke ruimte afzonderlijk van elkaar automatisch goed geventileerd. Ideaal voor panden voorzien van meerdere ruimtes met zeer verschillende behoeftes, zoals bij AAK. Bij de Oxygen2 komt aangevoerde lucht rechtstreeks van buiten via een muurdoorvoer en een efficiënt filtersysteem. Lange luchttoevoerkanalen of een verlaagd plafond zijn hierdoor niet nodig”, licht Van Putten.

Alles in één
De Briza radiatoren zijn bij AAK geplaatst in combinatie met de ventilatie-unit Oxygen2. Van Putten: “Door deze mogelijkheid zorgt één krachtig klimaatsysteem voor energiezuinig verwarmen, koelen én ventileren. Ideaal om in te bouwen in de wand of in een ombouw. De Briza en Oxygen2 ventilatie-unit zijn bij AAK volledig in de plantenbakken weggewerkt. Bij de Oxygen2 komt de lucht rechtstreeks van buiten, waardoor alleen de muurdoorvoerroosters subtiel aanwezig zijn. We hebben de roosters in dezelfde kleur als de gevel gespoten, waardoor ze volledig integreren met het pand en amper in het zicht zijn. Zonder dat het opvalt, heeft AAK in het nieuwe innovatiecentrum één krachtig systeem voor een gezonde werkomgeving en fijn binnenklimaat. Het resultaat mag er zeker zijn.” 

Na jaren van corona, waarin de noodzaak om goed te ventileren in de woon-, werk- en leeromgeving duidelijk is geworden, zijn we nu in een tijd beland waarin de nadruk op energie-efficiënt ventileren is komen te liggen. We leven in een turbulentie wereld. Eens te meer is maar weer eens gebleken dat wereldwijde problemen ook ons land in hun greep kunnen krijgen.

In ons vakgebied wordt al jarenlang het belang van goed ventileren en voldoende doorspoelen van ruimtes uitgedragen. In het Bouwbesluit zijn hiervoor de nodige richtlijnen opgenomen. Helaas is dit wel waaraan minimaal moet worden voldaan en in de praktijk laat dit nogal eens te wensen over. In de coronaperiode is dat duidelijk naar voren gekomen. Hoewel het in de eerste 1,5 jaar stevig werd ontkend, kwam daar dan uiteindelijk toch dat tekentje om het raam open te gaan zetten, want ventileren helpt.

Richtlijnen
Als ventilatiesector zijn we blij dat ook de aerogene transmissieroute erkend wordt, alleen blijft de overheid achter. Eigenlijk zouden de richtlijnen moeten worden aangepast. Helaas kan dit tot wel vijf jaar gaan duren. Dan moet het ook nog worden opgenomen in het Bouwbesluit. Pas als dat is gebeurd, wordt het meegenomen in de bestekken. Dus komt het er voor nu op neer om je gezonde verstand te gebruiken.

Energieprijzen
Eind 2021 zijn de energieprijzen gaan stijgen. Eerst omdat de economie aantrok en er dus meer vraag was, maar sinds begin 2022 ook door de oorlog in Oekraïne, waardoor we te maken kregen met een boycot op Russisch gas. De hoge energieprijzen zijn ook in Nederland goed te voelen en zullen ook niet meer zomaar dalen naar het niveau van twee jaar geleden. Het doel wordt dus om verantwoord en zo effi­ciënt mogelijk om te gaan met energie. Eigenlijk had dit al veel eerder moeten gebeuren, maar er is nu een directe incentive, omdat het zo duidelijk voelbaar wordt in onze portemonnee.

Griepvirus
Het advies van ruim een jaar geleden om zoveel mogelijk te ventileren en daarvoor het raam open te zetten in de winterperiode en de verwarming dan maar wat hoger te zetten, zal nu niet meer zo snel worden gegeven. Sterker nog: ramen blijven zoveel mogelijk gesloten om warmte binnen te houden en zo energie te besparen. Dat heeft de nodige negatieve effecten. De huidige variant van corona is weliswaar niet meer zo schadelijk, maar er is wel weer een oude bekende terug; het griepvirus. Twee jaar lang hoorde je er bijna niet over, maar nu is dit virus weer terug van weggeweest. Hoe zou dat toch komen?

Aerosolen
Besmetting door de lucht heet in vaktermen, zoals eerder al vermeld: de aerogene transmissieroute. Hierbij worden besmette zwevende deeltjes, aerosolen, over een langere tijdspanne en afstand verplaatst. Een besmet persoon die aerosolen uitstoot, kan hierdoor dus andere mensen besmetten. Om dit risico te minimaliseren is het van belang goed te ventileren. Ook goede luchtreiniging kan een belangrijke bijdrage leveren. Goede luchtreinigers zijn in staat om ultrafijnstof uit de lucht te halen, de drager van het aerosol en zo virussen te deactiveren.

Onderzoek
Omdat er nog onvoldoende bekend is over deze besmettingsroute, zijn er onderzoekprogramma’s opgestart. Doel is om inzichtelijk te krijgen hoe de besmettingsroutes van verschillende virussen werken, op welke manieren ze zijn te voorkomen en welke rol ventilatie en luchtreiniging hierin kunnen spelen. Het bijzondere aan deze onderzoekprogramma’s is dat er een samenwerking is aangegaan tussen wetenschappelijke instituten en het bedrijfsleven. Ook de overheid doet een duit in het zakje: een instantie als Health~Holland subsidieert het samenwerkingsverband CLAIRE: Clean Air for Everyone onder leiding van de Universiteit Utrecht en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek en het samenwerkingsverband MItigation STrategies for Airborne Infection Control (MIST) onder leiding van de Universiteit Twente. De verwachting is dat de eerste resultaten van dit onderzoek over twee jaar beschikbaar zijn en dat ze hun doorwerking zullen hebben in de richtlijnen.

PPM
Nu wordt er al met behulp van CO2-meters gekeken naar de luchtkwaliteit in, bijvoorbeeld, scholen. Dat geeft een goede indicatie. Maar wat zegt deze waarde precies en hoe hoog mag die zijn voordat er meer geventileerd moet worden? Is dat 800 PPM, 1000 PPM, 1200 PPM of nog hoger? Wat zou een combinatie met luchtreiniging, op een juiste manier toegepast, voor implicaties hebben? Zou er dan minder geventileerd kunnen worden en daarmee een hogere CO2-waarde acceptabel zijn? Dit zijn belangrijke vragen. De antwoorden kunnen helpen bij de selectie van de juiste luchtbehandelingsoplossingen.

Conditionering
De antwoorden zijn ook van belang voor een andere taak van het luchtbehandelingssysteem, namelijk het conditioneren van de lucht. We hebben het dan over verwarmen, koelen, bevochtigen en ontvochtiging. Al deze aspecten spelen een rol bij het bewerkstelligen van een comfortabel binnenklimaat.
Energiebesparing
Energetisch gezien zijn er forse besparingen te realiseren. Voor ventileren worden er daarvoor warmteterugwinsystemen gebruikt, waarbij de aangezogen verse lucht wordt opgewarmd door de af te voeren vervuilde lucht, zonder dat deze luchtstromen met elkaar in contact komen. Voor het verwarmen en koelen van de lucht kan er gebruik gemaakt worden van warmtepompen. Idealiter is de energie afkomstig van duurzame bronnen als PV-panelen of een WKO-opslag. Door het klimatiseringssysteem te voorzien van een regeling en die goed in te regelen kan er vraaggestuurd, energie-efficiënt, geklimatiseerd worden.

Stappen
Er vindt nu dus volop onderzoek plaats naar het belang van ventilatie en luchtreiniging. De uitkomsten zijn nog onbekend, maar dat hoeft ons niet te verhinderen alvast stappen te zetten om op een energie-efficiënte wijze een gezond binnenklimaat te realiseren. Waar hebben we het dan over?

1. Zorg dat ventilatiesystemen van opdrachtgevers goed onderhouden worden. Controleer de filters en vervang deze minimaal één keer per jaar of vaker indien de vervuiling groter is en er hierdoor een hogere drukval en meer energiegebruik, over het filter is.
2. Zorgt dat het ventilatiesysteem draait wanneer het nodig is. Vraaggestuurd ventileren is vaak in te stellen op basis van de bezetting, openingstijden of door middel van een CO2-meting.
3. Indien het ventilatiesysteem een andere regeling heeft dan het verwarmingssysteem, zorg dan dat ze op elkaar zijn afgestemd wat betreft de temperatuurinstelling en de bedrijfstijd. Anders wordt er onnodig veel energie gebruikt.
4. Mocht er gesleuteld worden aan de instellingen voor de bedrijfstijden en temperatuur, wees dan alert op het feit dat het gebouw ook wordt gebruikt als buffer en dus op temperatuur dient te blijven 

Auteur: Marius Klerk is als technisch commercieel directeur werkzaam voor Lucam, leverancier van klimatiseringssystemen. Daarnaast is hij projectlid van schoolvent (voor een gezonde leeromgeving) en iventionair (voor een gezonde sportomgeving)