Sinds begin 2020 gelden er nieuwe wettelijke eisen voor onderhoud, verbouw en de nieuwe aanleg van installaties voor onder andere verwarming, koeling, tapwater en ventilatie. Deze blijken echter nog nauwelijks bekend, vertellen Loe Daems en Harm Valk, beiden werkzaam bij Nieman Raadgevende Ingenieurs. Wat er wel bekend is, berust regelmatig op misverstanden en foutieve interpretaties. In de mei-uitgave van praktijkblad InstallateursZaken zoomen ze in op de eisen voor individuele warmtepompen. Hier alvast een verkorte versie.

Vanaf 10 maart 2020 staan in het Bouwbesluit - artikel 6.55 en 6.55a om precies te zijn - nieuwe wettelijke eisen voor veel voorkomende installaties. De eisen komen uit de Europese richtlijn EPBD-III, waarin bijvoorbeeld ook de keuringsverplichting voor grote installaties is geregeld. Deze nieuwe eisen gelden ook voor woningbouw en kleine utiliteit waarop de keuringseisen niet van toepassing zijn. Bijzonder is dat de eisen ook van toepassing zijn op bestaande installaties.

Technische bouwsystemen
Dat de eisen nog weinig bekend zijn in de sector, komt waarschijnlijk omdat de term ‘installatie’ in de tekst ontbreekt. Het Bouwbesluit spreekt over ‘technische bouwsystemen’. Dat lijkt een kwestie van definitie, maar er zijn verschillen. Een technisch bouwsysteem is opgebouwd uit verschillende componenten: warmtepomp, leidingsysteem en afgiftesysteem. Bij een toestel zijn alle functies verenigd en is het zelfstandig toepasbaar, zoals bij infraroodpanelen of elektrische radiatoren het geval is. Dan zijn de eisen niet van toepassing. Daarvoor gelden wel de Ecodesign-eisen, maar dat is een zaak van de fabrikant.

Eisen
De eisen voor technische bouwsystemen betreffen:
-eisen aan het systeemrendement (‘waarde van de energieprestatie’);
-eisen voor het dimensioneren, installeren en inregelen;
-eisen aan het door de gebruiker kunnen regelen van temperatuur per kamer/zone.

Systeemrendement
De eis aan het systeemrendement wordt uitgedrukt in het nieuwe begrip ‘waarde van de energieprestatie’. De rekenregels staan in de bouwregelgeving en er is een digitale rekentool beschikbaar op de site van RVO. Voor warmtepompen speelt de eis geen rol in de praktijk; er wordt altijd ruimschoots voldaan bij zowel verwarming, koeling als tapwaterbereiding. Dat is anders voor elektrische verwarming met een COP van 1. Dat is met deze eis praktisch verboden, behalve voor toestellen met een eigen aansluiting en thermostaat, zoals infrarood-panelen.

Deugdelijk werk
Met de eisen aan ‘adequaat’ ontwerpen en installeren is er een wettelijke basis voor goed en deugdelijk werk. Op de site van RVO staat een rapport met verschillende uitgewerkte voorbeelden en beslisschema’s. Met hulp daarvan kan de installateur eenvoudig bepalen wat van toepassing is. Voor nieuwbouw ligt het voor de hand: de installatie moet instelbaar zijn en ingesteld en geregeld worden, gericht op een zo laag mogelijk energiegebruik. Voor verwarming betekent het bijvoorbeeld een zo laag mogelijke aanvoertemperatuur, passend bij het afgiftesysteem in die specifieke situatie. Het betekent ook dat inregelvoorzieningen verplicht zijn voor verwarming en koeling.

Onderhoud
Bij onderhoud en vervanging ligt het minder eenvoudig. De eisen zijn in elk geval van toepassing bij de plaatsing van een warmtepomp als vervanger voor de gasketel of als hybride. Dan geldt dat ook de bestaande afgifte-installatie ingeregeld moet worden, dat de warmtepomp ingesteld wordt voor de laagst mogelijke gebruikstemperatuur en dat koeling en verwarming per ruimte instelbaar is voor de gebruiker. Maar bij een bestaande installatie spelen ook de meerkosten een rol, bijvoorbeeld als er nog geen inregelvoorzieningen zijn. Zijn de meerkosten meer dan 20% van de oorspronkelijke ingreep, dan is aanpassing niet verplicht. Bij de plaatsing van een warmtepomp zal het vaak verplicht zijn om de bestaande binneninstallatie aan te passen om inregelen en regelen per ruimte mogelijk te maken.

Het volledige artikel verschijnt in InstallateursZaken mei. Neem een gratis abonnement.

Vattenfall en Feenstra zijn medio vorig jaar gestart met het testen van een zelf ontwikkeld hogetemperatuur-warmtepompsysteem dat de traditionele cv-ketel vervangt zonder noodzaak voor aanvullende maatregelen aan afgiftesysteem en isolatie. In een pilot is het systeem gedurende een jaar in 20 verschillende huurwoningen getest. Als de tussentijdse resultaten van de pilot positief zouden zijn, zou rond deze tijd het systeem beschikbaar komen voor particuliere woningeigenaren. Wij vroegen Melanie Poort, woordvoerder van Vattenfall, naar de laatste stand van zaken.

Jullie hebben de warmtepomp inmiddels getest in praktijksituaties. Wat zijn jullie bevindingen tot dusverre?
“Het systeem is inderdaad getest in een diversiteit aan woningen. Het gaat te ver om alle bevindingen op te sommen en het is zeker niet allemaal vlekkeloos gegaan. Maar conclusie is dat we nu een systeem hebben dat eenvoudig en energiekostenneutraal een eengezinswoning aardgasvrij kan maken.”
Wanneer wordt de Pilotfase definitief afgerond?
“De pilot loopt door tot voorjaar 2022. Parallel daaraan wordt de productie van het systeem opgebouwd.”
Wanneer komt de HT-warmtepomp precies op de markt?
“Dat zal medio volgend jaar zijn, in 2022 dus.”
Uit eerdere berichtgeving blijkt dat er geen flankerende maatregelen nodig zijn, zoals isolatie of de installatie van een nieuw afgiftesysteem. Daardoor is het systeem mogelijkerwijze aantrekkelijk voor de renovatiemarkt. Klopt dit?
“Ja dat klopt, het systeem is specifiek ontwikkeld voor de bestaande bouw en vergt geen kostbare voorbereidende maatregelen aan schil en afgiftesysteem. Basis isolatie is voldoende en de bestaande radiatoren blijven gehandhaafd.”
Hoe duur wordt deze warmtepomp?
“De prijs zal vergelijkbaar zijn met de bestaande all-electric warmtepompen.”
De HT-warmtepomp valt groter uit dan de conventionele cv-ketel. Wat zijn de exacte afmetingen en hoeveel weegt de warmtepomp?
“Strikt genomen is het binnendeel kleiner dan een cv-ketel. Dit is echter geïntegreerd met het buffervat, dat het in zijn geheel groter maakt. De maten zijn als volgt: binnendeel 146x114x64 (hxdxb) en buitendeel 69x37x90 (hxdxb).”
Hoeveel tijd is de installateur kwijt met de installatie en waar moet hij op letten?
“Wij installeren het systeem in twee dagen. De pilot heeft waardevolle inzichten gebracht die zijn verwerkt in het productiemodel en de installatie eenvoudig maken. Zoals bij alle warmtepompsystemen is installatiekwaliteit zeer belangrijk. Met name het volledig en juist inregelen van het afgiftesysteem is van groot belang. Élk afgifte element moet correct zijn ingeregeld met een instelbaar voetventiel.”
In hoeverre kunnen ruimtebeslag en gewicht een beletsel vormen voor de consument en voor de installatie?
“Wanneer de warmtebuffer boven wordt geplaatst zal de vloer deze moeten kunnen dragen. Daarnaast neemt de buffer meer ruimte in beslag dan een moderne cv-ketel, maar uit de pilot blijkt dat daar meestal wel plek voor te vinden is. Onder de meeste cv-ketels kan nu ook niets worden geplaatst i.v.m. leidingwerk, maar dat wordt niet gezien als in beslag genomen ruimte.”
Wat zijn de voordelen van deze oplossing vergeleken met een hybride warmtepompoplossing die nu vaak wordt gepromoot voor de renovatiemarkt?
“De hybride warmtepomp is een interessante (tijdelijke) oplossing om relatief eenvoudig een grote CO2-reductie te realiseren. In de projecties van het PBL zien we echter dat in 2050 zo’n 2 tot 3 miljoen bestaande woningen op een all-electric wijze zullen moeten worden verwarmd. Zeker voor deze woningen is de stap naar gasloos onvermijdelijk en die kan nu met het hogetemperatuur-warmtepompsysteem in één keer worden gezet. Wij zien de hybride warmtepomp vooral als een oplossing voor woningen waarvan duidelijk is dat de gasaansluiting ook na 2050 aanwezig blijft.”