Waterstof als energiedrager van de toekomst
Zes Nederlandse bedrijven in de energieketen, waaronder verwarmingsfabrikant Remeha, zijn een partnership aangegaan met TeamNL. Onder de naam Missie H2 gaan ze waterstof promoten als energiedrager. Missie H2 steunt tegelijkertijd TeamNL op weg naar de Spelen van Tokyo 2020.
Naast Remeha zijn Gasunie, Shell Nederland, Stedin Groep, Port of Amsterdam en Groningen Seaports bij dit samenwerkingsverband betrokken. Gerard Dielessen, Algemeen Directeur NOC*NSF: “Japan heeft voor de energievoorziening van de Olympische en Paralympische Spelen van 2020 de keuze gemaakt voor waterstof. Zo zullen de door de organisatie van Tokyo 2020 in te zetten auto’s op een H2 brandstofcel rijden. Daarmee zijn de Spelen van 2020 een mooi momentum om te etaleren welke mogelijkheden waterstof ook in Nederland heeft voor de transitie naar een duurzame energievoorziening.”
Ulco Vermeulen, lid Raad van Bestuur Gasunie, legt namens Missie H2 uit dat concrete waterstofprojecten en -initiatieven onder de aandacht van het Nederlands publiek zullen worden gebracht. “Ons doel is een brede beweging op gang te brengen ten behoeve van de energietransitie. Het is geweldig dat we dit als partner van TeamNL kunnen doen. Nederland en water zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het water vormt enerzijds een uitdaging wat betreft onze veiligheid en is tegelijkertijd vaak de drijvende kracht achter economische groei. Onze roeiers, zwemmers en watersporters kennen de kracht van het water ook maar al te goed. Missie H2 zal zich als partner van TeamNL inzetten om heel Nederland te laten kennismaken met waterstof en de mogelijkheden ervan als duurzame energiedrager.”
Bekijk voor meer informatie ook de video: https://youtu.be/buqA7Xs8jJc
Duurzaamheid van 160 Nijmeegse panden aangepakt
Nijmegen laat het duurzaamheidsniveau van het vastgoed in de gemeente volledig in kaart brengen. Het project behelst de verduurzaming van circa 160 panden, in totaal goed voor ongeveer 200.000 m2. Een groot deel daarvan betreft monumentale panden en vraagt om specialistische kennis.
Uitgangspunt zijn de energielabels van de gebouwen waarvan op dit moment dertig procent groen is.
Voor de hele portefeuille rekenen worden vier scenario’s voor verduurzaming doorgerekend. Van het wettelijk verplichte scenario (kantoren label C in 2023 en verplichte maatregelen met een terugverdientijd van minder dan vijf jaar) tot het volledig energieneutraal maken van alle gebouwen – de Europese doelstelling voor 2050. Daar tussenin wordt gerekend op basis van verwacht beleid voor 2030 waarin alle gebouwen een energielabel A moeten hebben en de voorbereiding op gasloze gebouwen, aangezien de gaswinning stopt in 2030.
Per scenario wordt een business case van de financiële impact gemaakt zodat de Nijmeegse raad een gefundeerde beslissing kan maken om ambities op te stellen en de benodigde budgetten vrij te maken.
De uitvoering wordt direct geïmplementeerd via het meerjarenonderhoudsplan. Een deel van de maatregelen wordt in de komende vijf tot tien jaar toch al genomen als het huidige label niet aan de eisen voldoet. Bovendien wordt duurzaamheid zo niet als een éénmalig project beschouwd maar geïntegreerd in de alledaagse processen van vastgoedbeheer en -onderhoud.
Weer subsidie voor kaswarmte uit zonlicht
Vanaf 2020 gaat de overheid een investering in de DaglichtKas weer subsidiëren. Dat is althans het advies van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) aan de minister van Economische Zaken en Klimaat. In het algemeen worden de adviezen van het PBL door het ministerie overgenomen. In het advies stelt het PBL voor om de investering gedurende 15 jaar te stimuleren met een maximum tarief van 0,084 euro per kWh.
De DaglichtKas, een innovatie die Technokas ontwikkelde, biedt de glastuinbouw een zonvolgend thermisch systeem in het dek van de kas waarmee telers warmte uit zonlicht kunnen oogsten. Daarvoor worden in het (dubbel)glas van het kasdek lenzen geplaatst. Deze lenzen zorgen voor het focussen van de zonlichtbundel op een vrijhangende buis onder het kasdek. In de buizen stroomt water dat door het zonlicht wordt opgewarmd. Deze warmte wordt via deze buizen afgevoerd naar een seizoensopslag in de bodem of dagopslag in bovengrondse tanks.
Vooral voor sierteelt
De DaglichtKas is met name geschikt voor de sierteelt, omdat in veel van die teelten geen direct zonlicht nodig is. Het kasdek van een DaglichtKas zorgt namelijk - mede door de lenzen in de ruiten - voor diffuus licht in de kas. In 2018 heeft Technokas een grote DaglichtKas van 5 hectare bij Ter Laak Orchids gerealiseerd. Deze kas ontving al subsidie, maar toen vanuit de SDE+-regeling. In 2018 en 2019 is de subsidiemogelijkheid voor de DaglichtKas door de overheid uit de SDE+-regeling geschrapt. Zij vond dat de innovatie te veel afweek van de standaard systemen die binnen de categorie zonthermie van de SDE+-regeling werden gesubsidieerd. Desondanks beloonde het ministerie van EZK Ter Laak Orchids eind 2018 met de EZK Energy Award, voor hun investering in de DaglichtKas.
Bijdrage aan verduurzaming
Het PBL adviseert de minister nu om in de nieuwe SDE++-regeling, die in 2020 van kracht wordt, de DaglichtKas opnieuw op te nemen. Het PBL heeft hiervoor het concept van de DaglichtKas nader onderzocht en alle meerkosten berekend, maar ook de energetische voordelen in kaart gebracht. De onderzoekers zijn van mening dat deze technische innovatie sterk bijdraagt aan de verduurzaming van de glastuinbouw en dat subsidie daarom is gerechtvaardigd om de meerinvestering ten opzichte van een conventionele kas deels te vergoeden.
Vergoeding voor meerinvestering
Naast het speciale kasdek met dubbelglas en lenzen, en de collector met de buizen boven in de kas, moet de ondernemer ook investeren in een warmtepomp, warmte- en koudeopslag en gerelateerde systemen. Ook moet de constructie van de kas iets steviger worden uitgevoerd. De subsidie die het PBL voorstelt, heeft echter betrekking op de meerinvestering voor de directe kosten van het innovatieve systeem, namelijk de lenzen, de collectorbuizen en het zonvolgsysteem. In die berekening komt het PBL bij haar voorstel voor een basisbedrag van 0,097 €/kWh. Met de DaglichtKas zou een ondernemer op basis van de huidige gasprijs op dit moment een maximale subsidie kunnen ontvangen van circa 12 euro per m2 per jaar. Om zijn kansen ten opzichte van andere duurzame energieproducenten te vergroten, kan hij echter ook besluiten om voor een lager bedrag in te schrijven.
Geldverstrekkers frustreren nog steeds verduurzamen woning
De helft van geldverstrekkers frustreert het verduurzamen van de woning bij de aankoop. Dit meldde Vereniging Eigen Huis vorig jaar. Recent onderzoek van de vereniging laat zien dat er sinds vorig jaar weinig veranderd is. Met alle aandacht die er is voor het verduurzamen van woningen mag van geldverstrekkers verwacht worden dat in ieder geval de bestaande mogelijkheden worden aangeboden. Het is wettelijk toegestaan om maximaal 106 % van de woningwaarde te lenen om de woning te verduurzamen. Nog steeds biedt een kwart van de 32 onderzochte geldverstrekkers deze mogelijkheid niet aan en wordt in 30% van de gevallen extra lenen voor verduurzamen door een forse renteopslag onaantrekkelijk gemaakt.
Ook het energiebespaarbudget van de Nationale Hypotheekgarantie (NHG) wordt nog steeds niet door alle geldverstrekkers aangeboden. 13 van de 35 geldverstrekkers maken geen gebruik van deze regeling. Het energiebespaarbudget stelt kopers, die op het moment van de koop nog niet weten welke energiebesparende maatregelen ze willen treffen, in staat om alvast geld te reserveren om op een later moment te verduurzamen. Ook hier geldt een maximum van 106% van de waarde van de woning.
Oproep aan geldverstrekkers
Geldverstrekkers die de bestaande regelingen niet aanbieden zijn ING, Aegon en Argenta. De vereniging vindt het teleurstellend dat bestaande financieringsmogelijkheden voor het verduurzamen van woningen niet door alle geldverstrekkers worden aangeboden en dringt er bij de geldverstrekkers op aan om deze regelingen zo snel mogelijk aan te gaan bieden.
Europees initiatief gaat klimaatvriendelijke koeling bij kleine winkels stimuleren
Juni jl. is een project van start gegaan om het gebruik te stimuleren van klimaatvriendelijke koeling voor installateurs en eindgebruikers van koelinstallaties, airconditioningsystemen en warmtepompen. Het project, genaamd ‘Refrigerants, Naturally! for LIFE’, wordt financieel gesteund door de Europese Unie.
Koeling speelt een belangrijke rol in de wereldwijde strijd tegen klimaatverandering. 1 tot 2% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen is afkomstig van levensmiddelenwinkels. Het energiegebruik van deze winkelpanden ligt 50% hoger dan dat van andere bedrijfsgebouwen. De koeling vertegenwoordigt 30-50% van het totale energiegebruik van winkels en draagt daarmee in hoge mate bij aan de totale milieu-impact van levensmiddelenwinkels.
Vergroten van de bewustwording
Veel Europese supermarktketens zijn de afgelopen jaren gestart met de installatie van klimaatvriendelijke koelingssystemen om tegemoet te komen aan toekomstige wet- en regelgeving en de zelf gestelde milieudoelen. Maar deze uitdaging is lang niet altijd haalbaar voor de meeste kleinere winkels. Daarom legt het project ‘Refrigerants, Naturally! for LIFE’ de prioriteit bij het creëren van technische en economische mogelijkheden en het vergroten van de bewustwording bij kleinere winkeliers, winkelorganisaties en installatiebedrijven. Het zet met name in op voorlichting en training. Dit moet bijdragen aan een snellere overstap op klimaatvriendelijke koeling en natuurlijke koudemiddelen.
Doelstellingen
De belangrijkste projectdoelstellingen zijn:
• het vergroten van de bewustwording rond klimaatvriendelijke koeling en natuurlijke koelmiddelen onder eindgebruikers en binnen de distributieketen;
• het bevorderen van training en certificering met betrekking tot klimaatvriendelijke alternatieven;
• het versnellen van de overstap op klimaatvriendelijke technologieën en het opstellen van technische specificaties voor het gebruik van koelinstallaties die natuurlijke koelmiddelen gebruiken in plaats van f-gassen (gefluoreerde broeikasgassen);
• ondersteuning bieden voor een snelle en effectieve realisatie van de klimaatdoelstellingen van de EU voor 2030 (ten aanzien van kleine levensmiddelenwinkels met een winkeloppervlak tot 1.000m2).
Sterk groeipotentieel
Het project richt zich vooral op kleinere winkeliers en winkelorganisaties die met name biologische levensmiddelen aanbieden. Veel van hen werken onafhankelijk van de grote supermarktketens en bezitten een sterk groeipotentieel. Dat geldt zeker voor winkeliers in stedelijke omgevingen. Een andere belangrijke doelgroep zijn de installateurs die winkeleigenaren voorzien van koelinstallaties, airconditioningsystemen en warmtepompen.
Marktonderzoek en ontwikkelen rekenmodel
De projectactiviteiten zijn in juni 2019 van start gegaan met een kick-off workshop in Duitsland en lopen door tot eind 2021. Tijdens de eerste fase voeren de projectpartners marktonderzoek uit om de huidige en toekomstige situatie en behoeften in kaart te brengen. Het onderzoek vindt plaats onder eindgebruikers van koelinstallaties, airconditioningsystemen en warmtepompen in de Retail sector voor biologische producten en onder kleine levensmiddelenwinkels. In een tweede fase zullen de projectpartners een Europees rekenmodel ontwikkelen voor deze technologie en de daarmee gepaard gaande uitstoot van broeikasgassen. Ook worden binnen de deelnemende landen tal van kennisverspreidings- en trainingsactiviteiten uitgevoerd.
Projectconsortium
Het projectconsortium bestaat uit acht Europese partners. Zij vertegenwoordigen brancheverenigingen voor de (biologische) Retailsector, experts en technici uit de koelingssector en marktontwikkelaars. Het gaat om STEK - Stichting Emissiepreventie Koudetechniek (Nederland), KNVvK - Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Koude (Nederland), HEAT (projectleider uit Duitsland), marktontwikkelaar shecco (België), AgroBio - Associação Portuguesa de Agricultura Biológica (Portugal), BNN – Bundesverband Naturkost Naturwaren (Duitsland), SEAE - Sociedad Española de Agricultura Ecológica/Agroecología (Spanje) en BIV – Bundesinnungsverband des Deutschen Kälteanlagenbauerhandwerks (Duitsland).
‘Airco’s zijn blinde vlek in klimaatdebat’
Het gebruik van airco’s in ons land neemt gestaag toe. De recente hittegolven drijven de vraag ernaar op. Goed nieuws voor de installatiebranche, maar de toenemende vraag naar airco’s zorgt ook voor verdere opwarming van de aarde. Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) uitte hierover vorig jaar al zorgen. Volgens het agentschap zijn de airco’s een blinde vlek in het klimaatdebat.
Tussen 1990 en 2016 is de verkoop van airco’s wereldwijd verdrievoudigd. In 2016 waren er ongeveer 1.600.000.000 airco’s in gebruik. Dit komt overeen met 2000 terawattuur elektriciteit per jaar. In Nederland verbruiken alle apparaten in woningen en industrie jaarlijks ongeveer 120 terawattuur. De uitstoot van CO2 door airco’s is in een kwart eeuw verdrievoudigd tot 1.130.000.000 ton. Dit is wat een land als Japan jaarlijkse uitstoot.
Buiten houden van warmte
De IEA verwacht dat in 2050 het aantal airco’s, en dus ook het energiegebruik en de uitstoot, drie keer zo groot zal zijn. De oplossing ligt volgens het internationale energieagentschap in duurzame energiebronnen, als zon en wind. Maar ook de woningbouw zal moeten veranderen. Deze moet zich meer gaan richten op het buiten houden van warmte, aldus het agentschap.
Waterstof voor verwarming in elk huishouden
Flamco en HSF gaan participeren in The Green Village in Delft. Dit platform biedt mogelijkheden om de toepassing van waterstof als duurzame energiedrager in een gecontroleerde en reële omgeving verder te onderzoeken en testen. Doel hiervan is dat elk huishouden in de toekomst veilig gebruik kan maken van waterstoftechnologie voor verwarming.
Beide tot het Aalberts concern behorende bedrijven zien waterstof als een veelbelovende, alternatieve energiebron voor het verwarmen van woningen. Ze willen grenzen verleggen om de energietransitie mogelijk te maken. ‘Waterstof kan de energiebehoeften van huishoudens op een duurzame manier en zonder schadelijke uitstoot invullen. Om waterstoftechnologie op een veilige en toegankelijke manier toe te passen, is verder onderzoek en ontwikkeling nodig’, stellen beide bedrijven.
Stichting Green Village beschikt over een platform met praktijklocatie om duurzame innovaties in bestaande woningen te onderzoeken en testen. Naast de TU Delft participeren diverse bedrijven, overheden en onder andere netbeheerders in het platform.
Fotobijschrift: Ondertekening samenwerking door de heer Jaron Weishut, Managing Director The Green Village (l) en de heer Maarten van de Veen, Executive Director HFC Aalberts.
Klimaatakkoord: ‘kosten fors hoger, besparingen bescheidener’
Realisatie van de klimaatdoelen zal tot aanzienlijk hogere kosten leiden dan waar tot nu toe van is uitgegaan. Bij solide uitgangspunten richting de toekomst ontstaat een wezenlijk ander financieel-economisch beeld dan uit de doorrekening van het ontwerp klimaatakkoord naar voren is gekomen. Dit concludeert het EIB in de zojuist verschenen publicatie ‘Klimaatbeleid tegen het licht’, waarin de doorrekening van het klimaatakkoord voor de gebouwde omgeving en de mobiliteit onder de loep is genomen.
De onderlegger voor het klimaatakkoord dat vorige week naar buiten is gekomen wordt gevormd door het zogenaamde bovengrensscenario van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). In dit beeld kan een ambitieus duurzaamheidsbeleid samengaan met woonlastenneutraliteit en overzichtelijke kosten voor de belastingbetaler. Dit resultaat wordt echter alleen gerealiseerd bij extreem gunstige uitgangspunten voor de toekomstige omgeving waarbinnen de verduurzaming gaat plaatsvinden. Zo moet er richting 2030 sprake zijn van een daling van de reële bouwkosten met 30% vanaf het huidige niveau, moeten de wereldmarktprijzen voor gas en olie verdubbelen en moeten consumenten 30 jaar vooruit opbrengsten inrekenen met een zeer lage discontovoet. Daarnaast wordt alleen gerekend met technische eenheidsprijzen, zodat geen rekening wordt gehouden met omgevingskosten bij complexe ingrepen in de publieke ruimte.
Bij solide uitgangspunten in de vorm van reëel constante prijzen en gebruikelijke discontovoeten ontstaat een totaal ander beeld van de gevolgen van het klimaatakkoord. De kosten vallen aanzienlijk hoger uit en de besparingen zijn veel bescheidener. Bij de doorrekening van het uiteindelijke klimaatakkoord is het zaak om niet uit te gaan van wensbeelden, maar kosten en opbrengsten zo realistisch mogelijk in beeld te brengen.
Garantie op duurzame nieuwbouw
Bewoners van nieuwbouwwoningen kunnen een garantie krijgen op de energiezuinigheid ervan als deze worden gebouwd volgens het House Energy Optimum (HEO) systeem onder het waarborgstelsel SWK. Deze prestatiegarantie moet woningcorporaties, ontwikkelaars en bouwers de zekerheid geven dat zij hun duurzaamheidsambities feitelijk kunnen waarmaken.
Het HEO-systeem is een initiatief van ATAG Verwarming, Duco Ventilation & Sun Control, Jaga, Kingspan Insulation, Kingspan Unidek en Ubbink. Uitgangspunt is een optimale balans bereiken tussen betaalbaarheid en prestaties van de woning door bouwkundige en installatietechnische maatregelen naadloos op elkaar af te stemmen. Door gebruik te maken van HEO weten woningcorporaties, ontwikkelaars en bouwers al in de ontwerpfase dat hun koop- of huurwoningen gegarandeerd energiezuinig, comfortabel en gezond worden. De deelnemers van SWK kunnen nu ook met het HEO systeem de verzekerde garantie bieden dat de beoogde energieprestatie voor de duur van minstens 10 jaar in de praktijk wordt waargemaakt.
Koppeling met EPG van SWK
Jourdain Martens (Develop inc., tevens ontwikkelaar en woordvoerder van HEO) is opgetogen over de koppeling met de EPG van SWK. “We zijn drie jaar geleden begonnen met de ontwikkeling van HEO. Bij de voorafgaande marktverkenning hebben we van meerdere ontwikkelaars en aannemers het verzoek gekregen om prestatiegarantie aan de bieden. Het is dan ook goed om te zien dat het HEO systeem past binnen het voorwaarden van de EPG van SWK en de partijen die deze verzekerde garantie mogelijk maken.”
Natalie Versnel (SWK): “Doordat de HEO-systemen van te voren beoordeeld zijn, hebben onze deelnemers tijdens de ontwikkeling al de zekerheid dat de koppeling aan de Energie Prestatie Garantie van SWK mogelijk is en zij de Garantie aan hun kopers kunnen verstrekken.”
Energie Prestatie Garantie
De EPG is een aanvullende verzekerde garantie op de reguliere SWK-garantieproducten. Deze aanvullende garantie wordt geboden op het gebouwgebonden energiegebruik voor verwarming, koeling, ventilatie en de bereiding van warm tapwater. Voor het huishoudelijke energiegebruik, waaronder de energieconsumptie van kooktoestellen, televisie, (spel)computer en wasmachine zijn energiebundels voorzien. De hoogte van deze bundel is afhankelijk van de grootte van de woning en de gezinssamenstelling.
Onafhankelijke prestatieborging
Om de prestaties van de woning te garanderen vereist SWK dat er onafhankelijke controle plaatsvindt op de ontwerp-, uitvoerings- en opleverkwaliteit. HEO gaat echter nog een stap verder. Martens: “HEO is gepreëngineerd. Dit betekent dat we ruim 85 procent van de technische uitwerking hebben voorbereid inclusief de prestatie-eisen en voorwaarden. De resterende 15 procent wordt project specifiek ingevuld op basis van de wensen van de klant. Deze pre-engineering hebben we laten toetsen door de kwaliteitsborgers van PlanGarant. Op basis van deze pre-engineering en controlesystematiek is het mogelijk om HEO verzekerbaar te stellen onder de EPG-voorwaarden. Hierdoor weet een klant al in een vroeg stadium dat de prestaties gegarandeerd kunnen worden.”
Extra hypotheekruimte
De energieprestatiegarantie stelt banken in staat om een hogere hypotheek aan te bieden. Voor een energiezuinige nieuwbouwwoning (EPC ≤ 0,6) is een extra hypotheekruimte van maximaal € 9.000,- mogelijk. Voor een energieneutrale woning is dit € 15.000,-. Bewoners die een NOM-woning willen kopen, kunnen maximaal € 25.000,- extra hypotheekruimte krijgen. Voorwaarde hierbij is dat er een energieprestatiegarantie wordt overlegd. SWK geeft het garantiecertificaat met EPG af op een woning met het HEO-concept voordat de woning verkocht wordt. Dit zorgt ervoor dat banken extra hypotheekruimte kunnen verstekken en kopers in staat stellen om te investeren in een duurzame en energiezuinige woning.
(Afbeelding. Links: Jourdain Martens (HEO). Rechts: Natalie Versnel (SWK).
“Bioketels zijn beste optie voor duurzame warmte”
“Bioketels zijn nodig om van het gas af te gaan waar warmtenetten en -pompen niet passen. Er is meer subsidie voor bioketels nodig om Nederland te helpen van het gas af te komen.” Dit zegt Theo de Groot, vice-voorzitter van de vereniging voor bioketelleveranciers, die vanmiddag het CE Delft-rapport ‘Bioketels voor warmte in de toekomst’ zal overhandigen aan de vaste Kamercommissie voor Economische Zaken & Klimaat.
“Warmtenetten en warmtepompen vormen straks de ruggengraat van de warmtevoorziening. Deze voorzieningen zijn echter niet overal mogelijk of betaalbaar. Dit is het geval waar het elektriciteitsnet niet of slechts tegen hoge kosten verzwaard kan worden en warmtenetten te ver weg liggen. In een deel van die gevallen zijn bioketels de beste optie voor duurzame warmte”, aldus De Groot. “In 2050 zouden bioketels tot zo’n 7% van de woningen, bedrijven en andere gebouwen verwarming en warm water kunnen leveren. Dit zijn zo’n 600.000 gebouwen, oftewel grofweg alle huishoudens in de provincie Utrecht. Dit gegeven past bij het Klimaatakkkoord, dat stelt dat ‘een forse opschaling van het aanbod van duurzame warmte’ nodig is met ‘een combinatie van alle warmtetechnieken en -bronnen’. Om dit te bereiken is wel meer subsidie nodig om het prijsverschil tussen een bioketel en een cv-ketel af te dekken.”
Wat zijn bioketels?
Bioketels werken ongeveer hetzelfde als cv-ketels, maar dan op snoei- en houtafval in plaats van gas: ze zetten dit om in warmte en soms ook elektriciteit. Daarnaast lopen er nu proeven om voedselafval en bermgras om te zetten naar brandstof voor bioketels. Deze brandstof komt vaak uit de regio. Het Klimaatakkoord stelt ook dat hier nog veel onbenut potentieel ligt. De Groot: “De nieuwste generatie bioketels kent rendementen die oplopen tot ver boven de 90% en heeft een hele lage uitstoot van fijnstof. Bioketels gaan bovendien wel tot twee keer zo lang mee als cv-ketels.”
Subsidie nodig
“De studie van CE Delft laat zien dat bioketels op veel plekken maatschappelijk het best betaalbaar zijn”, vindt Eppo Bolhuis, voorzitter van de vereniging voor bioketelleveranciers NBKL. “Maar voor het individuele huishouden of midden- en kleinbedrijf is nog wel subsidie nodig om bioketels even betaalbaar te maken als gasgestookte cv-ketels. Het Klimaatakkoord zegt jaarlijks 100 miljoen euro toe aan zogenaamde ISDE-subsidie voor zonneboilers, warmtepompen, bioketels en alle andere oplossingen. Volgens CE Delft zou echter alleen al voor bioketels tot 45 miljoen euro per jaar nodig zijn als we alle potentieel benutten. Het zou toch zonde zijn als mensen niet van het gas af kunnen omdat de subsidiepot op is?”