Honderden miljoenen extra om woningen te verduurzamen
Het kabinet zal minimaal honderden miljoenen extra uittrekken om woningen te verduurzamen. Dat blijkt uit een conceptakkoord dat is bereikt aan de klimaattafel die praat over de gebouwde omgeving, zo meldt RTL Nieuws. Er komt een landelijk programma voor de verduurzaming van woningen waarvoor tot 2030 50 miljoen euro per jaar wordt uitgetrokken. Dit geld is bestemd voor een speciale investeringssubsidie voor duurzame energie en komt niet alleen ten goede voor de aanschaf van warmtepompen maar ook voor isolatiemaatregelen.
Verder zal het kabinet een gebouwgebonden financiering mogelijk te maken. Dat is een lening die aan een woning is gekoppeld en bij verkoop wordt overgedragen aan de nieuwe eigenaar. De lasten gaan dus over op de nieuwe eigenaar. Nu is zo’n financiering nog verboden.
Het kabinet onderzoekt ook de oprichting van een speciaal fonds dat kan helpen bij het verduurzamen van woningen zonder dat het de eigenaar op kosten jaagt, meldt RTL. Het fonds 'Woonlasten-neutraal' is bedoeld voor mensen met een niet te hoog inkomen die daardoor moeilijk geld kunnen lenen. Een andere maatregel zal zijn dat het kabinet extra geld beschikbaar stelt om gemeenten te helpen wijken aardgasvrij te maken. Wijken waar het aardgasnet binnenkort aan vervanging toe is, zullen als eerste worden aangepakt.
Al deze maatregelen moeten er voor zorgen dat vóór het eind van de kabinetsperiode in 2021 zo'n dertig- tot vijftigduizend bestaande woningen aardgas vrij zijn. Tot 2030 moet dat aantal oplopen tot anderhalf miljoen.
Bron: RTL Nieuws
BAM test CO2 warmtepomp voor woningen
BAM test een nieuwe generatie warmtepompen in een NOM renovatieproject. Deze warmtepompen hebben als koudemiddel CO2 in plaats van het gangbare R410A en zijn ingebouwd in een BAM Energiemodule. Doordat de NOM woningen uitgerust zijn met een uitgebreid monitoringssysteem kunnen de CO2 warmtepompen goed vergeleken worden met de prestaties van ‘traditionele’ R410A warmtepompen.
De CO2 warmtepomp is primair ontworpen, en tot nu toe in gebruik, voor het verwarmen van tapwater, nog nergens voor ruimteverwarming. Alklima heeft deze warmtepomp samen met Mitsubishi Electric als een prototype ontwikkeld tot een systeem dat ook ruimteverwarming kan leveren. Het systeem is tot op heden alleen in eigen testopstellingen getest.
Voordelen
De voordelen van deze CO2 warmtepomp zijn volgens BAM:
-hij kan hogere temperaturen leveren met behoud van het rendement;
-CO2 is milieuvriendelijk en onderhoudsmonteurs hoeven geen STEK-certificaat te hebben;
-het geluidsniveau ligt 3dB lager;
-er is geen legionellaspoeling van het boilervat meer vereist door de hogere temperatuur (>= 60 graden).
Veelbelovend voor de bestaande woningvoorraad
De hogere temperaturen zijn vooral veelbelovend voor de bestaande woningvoorraad die lastig zijn na te isoleren op NOM niveau. Denk bijvoorbeeld aan monumenten en woningen met lastige vormen. Verder biedt de hogere temperatuur de mogelijkheid om in te spelen op de warmwaterbehoefte met een standaard boilervat van 200 liter. Mocht vanuit de monitoring blijken dat er meer warmwater nodig is, dan kan de temperatuur van het boilervat verhoogd worden om meer douchetijd te kunnen leveren.
Ook kan er op basis van weervoorspellingen efficiënt omgegaan worden met zelf opgewekte energie van de PV panelen. Vandaag zonnig en morgen bewolkt? Dan kan het boilervat vandaag opwarmen tot een relatief hoge temperatuur met energie die zelf opgewekt is, zodat er een hoger ‘direct verbruik’ van zonne-energie bereikt wordt.
Onderzoeksvragen
De testen lopen door tot het einde van 2019 en dienen antwoord te geven op de volgende onderzoeksvragen:
-haalt de CO2-warmtepomp de verwachte COP op tapwater en ruimteverwarming, en bij welke temperaturen functioneert de installatie het meest optimaal?
-biedt de CO2-warmtepomp hetzelfde comfort als warmtepompen die werken met R410A koudemiddel?
-hoeveel geluid produceert de nieuwe warmtepomp?
-kan de CO2-warmtepomp als alternatief toegepast worden in situaties waarbij zéér goed isoleren niet haalbaar is?
Betrokken partijen
Bij het onderzoek zijn de volgende partijen betrokken:
-BAM Wonen: Renovatie Concepten te Nieuwegein
-BAM Techniek: Energy Systems te Bunnik en Modulair Ontwikkelen en Bouwen te Veenendaal
-Alklima te Papendrecht
Dertig sociale Nul op de Meter woningen opgeleverd in Leidsche Rijn
Woningcorporatie Bo-Ex heeft dertig sociale Nul op de Meter eengezinswoningen opgeleverd. Het gaat om huurwoningen in het zuidoosten van Leidsche Rijn. Tot en met 2020 bouwt de Utrechtse corporatie er in totaal 176 eengezinswoningen en 21 appartementen. Een gasaansluiting is er niet, de woningen zijn volledig elektrisch. De bewoners betalen hiervoor een EnergiePrestatieVergoeding (EPV) aan Bo-Ex. Voor dit bedrag garandeert de woningcorporatie het opwekken van voldoende elektriciteit voor een gemiddeld verbruik. Hierbij zullen de woonlasten lager zijn dan normaal het geval is bij een nieuwbouwwoning.
Schouwburg Middelburg nu één van de duurzaamste
De Stadsschouwburg in Middelburg is omgetoverd tot één van de meest duurzame schouwburgen van ons land. Dit is onder meer te danken aan het hergebruik van materialen, de toepassing van isolatiepakketten en milieuvriendelijke (vloer)afwerkingen en de installatie van 65 zonnepanelen en twee warmtepompen op het dak. Ook de klimaatinstallatie is verduurzaamd, deels door vervanging en deels door renovatie. De installatie in de theaterzaal is bij de verbouwing volledig vernieuwd. Een centrale regelkast regelt zowel de bestaande als de nieuwe installaties.
Qua klimaatbeheer is een schouwburg een bijzonder gebouw: op sommige momenten is er niemand in de zaal of foyer aanwezig, op andere momenten is óf de zaal óf de foyer binnen korte tijd gevuld met honderden mensen. Onder al die omstandigheden moet de juiste temperatuur en luchtkwaliteit worden bereikt én behouden. Aan de hand van de gemeten CO2-waarde en temperatuur in de ruimte wordt de luchthoeveelheid aangepast. Regeltechnisch kent deze installatie nog een bijzondere toepassing: op basis van de voorstelling die plaatsvindt, wordt de ventilatie in de nabij gelegen ruimten begrensd. Daarmee is het geluid tot een minimum beperkt, wat ten goede komt aan de geluidskwaliteit, bijvoorbeeld bij een voorstelling met klassieke muziek.
Van gas af: 100 meter diep de achtertuin in
Een bewoner in de Amsterdamse wijk Watergraafsmeer haalt sinds kort met zijn twee bovenburen warmte uit de achtertuin. Hiervoor is een pomp geïnstalleerd en zijn buizen meer dan honderd meter de grond ingebracht. Een warmtepomp benut de temperatuurverschillen om warmte te genereren. Dat levert water op tot 55 graden Celsius voor zowel tapwatergebruik als verwarming.
De bewoners zijn zes weken uit logeren gegaan en hebben gedurende die tijd hun inboedel opgeslagen in een container. Het oorspronkelijke afgiftesysteem moest immers worden aangepast aan de lagere aanvoertemperatuur van het warme water. In totaal ligt er nu 1.165 meter aan verwarmingsbuizen onder de vloer.
De pomp draait op elektriciteit, die duurzaam wordt opgewekt. In de zomer zorgt het bronsysteem voor koeling, gebruikmakend van een temperatuur van 13 graden Celsius diep onder de grond.
De bewoners verwachten hun investering binnen een periode van een jaar of tien terug te verdienen.
Bron: Trouw
Welke impact heeft de BENG-norm?
De norm voor bijna energieneutraal bouwen (BENG) zal vanaf 2020 gaan gelden. De impact van de nieuwe eisen, met name op gebied van bouwkosten en detaillering, zijn groot. Maar hoe die norm zich precies vertaalt in concrete maatregelen en de kosten daarvan, is voor velen nog een vraag. Het BouwdetailWijzer handboek BENG, dat begin 2019 zal verschijnen, biedt concrete handvatten.
De weg naar volledig energieneutraal Nederland is goeddeels uitgestippeld. Energieneutrale gebouwen – of 'bijna' energieneutrale gebouwen – zijn daar een belangrijk onderdeel van. Dat vertaalt zich in concrete normen voor bijna energieneutraal bouwen: BENG. Met BENG moet een einde komen aan de vrijblijvendheid van deze langzaam voortschrijdende kwaliteitsverbetering van gebouwen. Bijna energieneutraal is dan ook daadwerkelijk bijna energieneutraal en meetbaar.
BENG 1, BENG 2 en BENG 3
Zo valt BENG uiteen in drie concrete indicatoren. BENG 1 gaat over de energiebehoefte van een gebouw. Deze indicator gaat over het beperken van de energievraag van het gebouw. BENG 2 heeft betrekking op het primaire energiegebruik van een gebouw. Dit heeft te maken met efficiënte installaties, warmteafgifte op lage temperatuur, warmwater met korte leidingen en warmteterugwinning en toepassing van hernieuwbare energie. Tot slot is er BENG 3. Deze indicator gaat over het percentage hernieuwbare energie in relatie tot het totale energieverbruik van het gebouw.
Impact van BENG
Iemand die nog geen ervaring heeft met bouwen op deze manier, loopt tegen een kennisprobleem aan. Allereerst tegen de vraag: hoeveel energiebesparing (of energiewinst) levert een bepaalde maatregel op? En hoe weegt die maatregel op tegen de kosten van de maatregel? De opdrachtgever wil tenslotte wel een gebouw voor een zo laag mogelijke prijs. Hoe de BENG-eis zich precies vertaalt in concrete maatregelen en de kosten daarvan, is voor velen nog een grote vraag.
BouwdetailWijzer hanboek BENG
Archidat Bouwformatie publiceert begin 2019 het antwoord op deze vragen in haar publicatie ‘BouwdetailWijzer handboek BENG’. De BouwdetailWijzer biedt concrete handvatten om kostenefficiënt te bouwen volgens de BENG-eis. Deze efficiëntie zit hem niet alleen in luchtdicht bouwen, maar ook op het kiezen van de meest geschikte installaties en materialen voor iedere situatie. BouwdetailWijzer handboek BENG biedt daarnaast tientallen referentiedetails van toonaangevende leveranciers, die stuk voor stuk voldoen aan de strengste eisen.
Gratis exemplaar
Het BouwdetailWijzer handboek BENG is op vertoon van een persoonlijk voucher gratis af te halen tijdens BouwBeurs 2019 van 4 t/m 8 februari in Jaarbeurs Utrecht. Een gratis exemplaar reserveren kan via de website van Archidat Bouwformatie.
Eerder zonnepanelen of warmtepomp dan een nieuwe keuken
Bewoners vinden duurzaamheid belangrijk, maar onzekerheid over techniek en overheidsbeleid houdt mensen tegen te investeren. Zonnepanelen zijn favoriet, gevolgd door zuiniger zijn met energie. De meeste Nederlanders (63%) zijn bereid zelf opgewekte energie met anderen te delen. Meer dan de helft vindt duurzaamheid belangrijk voor hun (klein)kinderen. Als mensen zouden verhuizen, dan het liefst naar duurzame nieuwbouw (52%).
Dit zijn de belangrijkste conclusies naar aanleiding van onderzoek dat Feenstra onder haar bewonerspanel hield. Bijna de helft van de bewoners geeft aan de investering in een duurzamere woning nog te hoog te vinden, 41% vindt dat de overheid eerst duidelijke kaders moet aangeven. Interessant is dat, mochten mensen het geld hebben, zij eerder zouden investeren in zonnepanelen (1e keus), een warmtepomp (2e keus) of zonneboiler (3e keus) dan in een nieuwe keuken, slaapkamer of tuin.
Andere resultaten uit het onderzoek zijn:
47% denkt niet de financiële middelen te hebben om zijn woning te verduurzamen;
42% laat zich niet beïnvloeden door wat anderen vinden van verduurzamingen van hun woning;
9% denkt veel kennis te hebben van de verduurzaming van hun huishouden;
48% vindt de eigen woning (redelijk) duurzaam.
Met de resultaten van het onderzoek wil Feenstra haar dienstverlening verbeteren zodat meer mensen hun woning van duurzame energie kunnen voorzien, hun energiegebruik kunnen verminderen en hun energiekosten kunnen verlagen. Algemeen directeur Adriaan Pietersma van Feenstra begrijpt de aarzeling over nieuwe investeringen wel. “Zonnepanelen zijn gemeengoed geworden, er is inmiddels veel ervaring mee en dat wekt vertrouwen. Dat bewoners het belang inzien van verduurzaming vinden we heel bemoedigend, tegelijkertijd is het begrijpelijk dat bewoners willen dat techniek werkt en doet wat je ervan verwacht. De technologie ontwikkelt zo snel, even afwachten en een oude ketel door een zuinigere huurketel vervangen kan ook een praktische oplossing voor bewoners zijn."
Klimaatgevel en WKO maken kantoor duurzaam op 4 sterren niveau
Advocatenkantoor CMS heeft voor haar kantoor aan de Amsterdamse Zuidas het 4-sterren Breeam Excellent Nieuwbouw en Renovatie Oplevercertificaat ontvangen. Het certificaat is een belangrijk duurzaamheidskeurmerk voor gebouwen in Nederland. Het pand is vervaardigd uit duurzame bouwmaterialen, beschikt over zonnepanelen op het dak en de buitenzijde bestaat uit een klimaatgevel. Daarnaast is het gebouw voorzien van een warmte- en koude-installatie en zijn er ledverlichting en diverse waterbesparingen aangebracht, zoals spaarstanden op de toiletten en watersloten op de waterinstallaties.
De klimaatgevel wordt in de zomer de warme lucht tussen de binnenste en buitenste 'huid' van het gebouw geventileerd. Dit zorgt ervoor dat de binnenruimte niet opwarmt. In de winter wordt de ventilatie afgesloten waardoor de stilstaande warme lucht het gebouw juist verwarmt. De warmte- en koude-installatie (WKO) zorgt voor zuinig thermisch comfort.
De binnenzijde bestaat uit ruimtes die meestal door glas met elkaar verbonden of gescheiden zijn. Door het gebruik van veel glas en zorgvuldig geselecteerde bouwmaterialen is de kantoorruimte zo gerealiseerd dat optimaal gebruik wordt gemaakt van natuurlijk daglicht.
Willem Hoorneman, managing partner bij CMS Nederland, over het behalen van het vier sterren Breeam-NL certificaat: "CMS heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan. Dit heeft onze voortdurende aandacht in al onze bedrijfsprocessen. Wij willen op een verantwoorde wijze omgaan met energie en milieu waarbij wij ons realiseren dat iedere verandering begint in de eigen persoonlijke en zakelijke kring. Wij vinden het dan ook van belang om op ons kantoor aan de Zuidas balans te creëren tussen duurzame en economische belangen. Ik ben daarom zeer trots op het behalen van deze belangrijke mijlpaal."
Winkelcentrum van het gas af: een uitdaging
Bij winkelcentrum Kronenburg in Arnhem is deze winter op feestelijke wijze de aansluiting op stadsverwarming gevierd. De trend is onmiskenbaar: steeds meer winkelcentra gaan van het gas af en kiezen dan voor stadsverwarming. De ervaringen in Arnhem laten zien welke installatietechnische uitdagingen daarbij komen kijken.
Winkelcentrum Kronenburg in Arnhem besloot, net als veel andere winkelcentra uit de jaren zeventig en tachtig, om in 2018 te vernieuwen. “In Arnhem is winkelcentrum Presikhaaf, dat ook in ons bezit is, al enige jaren aangesloten op stadsverwarming. Voor Kronenburg was het nu tijd om de cv-ketel te vervangen”, vertelt Lieke Klerks van eigenaar Wereldhave. “Wij zijn van mening dat op het moment dat je het anders kunt doen, je geen gas meer moet willen. Er is natuurlijk druk vanuit de overheid, maar de keuze om de gaskraan dicht te draaien bij Kronenburg is ook sterk geworteld in onze bedrijfsstrategie.”
Rik Janssen, manager Marketing en Communicatie bij Wereldhave, vult aan: “De overstap naar stadsverwarming is niet op zichzelf staand, het maakt deel uit van onze ambitie om het energiegebruik en de CO2-uitstoot in de winkelcentra te verlagen. Met name als er sprake is van renovatie komt de overstap naar stadsverwarming al snel in beeld.”
Praktische impact
In de praktijk hebben de winkeliers weinig gemerkt van de overgang naar stadsverwarming. Klerks: “De verwarming in het winkelcentrum zit op de hoofdaansluiting van Wereldhave. Deze is op de stadsverwarming aangesloten. Voor winkeliers heeft dit weinig praktische impact.”
Desalniettemin moesten diverse aanpassingen worden doorgevoerd in het leidingenstelsel van het winkelcentrum. “Normaliter hoeft binnenin het pand weinig aangepast te worden. In principe hoef je alleen de cv-installatie te vervangen voor een warmteafleverset”, zegt Annemarie Sent, accountmanager bij Nuon. “Maar bij Kronenburg kwamen we op een andere plek binnen dan waar de gasgestookte ketel stond, dus daar moesten wat leidingen aangepast en gelegd worden.”
Buitenwerk
Vooral het buitenwerk bracht diverse uitdagingen met zich mee. Sent: “Voor de leidingen moest een boring onder een nabijgelegen kruispunt door gemaakt worden. Hiervoor moest de totale lengte van de leiding worden uitgelegd. In de buurt van het winkelcentrum is daar een groenstrook voor gebruikt.”
Bij het winkelcentrum is gekozen om de warmteleiding aan te sluiten op de plek waar de vrachtwagens laden en lossen. Het was belangrijk om duidelijk te communiceren wanneer deze plek wel of niet bereikbaar was, aldus Sent. Dat gold ook voor de beperkte bereikbaarheid van het winkelcentrum doordat straten, zo kort als mogelijk was, werden afgesloten. Hiervoor zijn in samenwerking met de gemeente Arnhem uitgebreide verkeersmaatregelen met bewegwijzering uitgevoerd. Sent: “Door middel van flyers hebben we de bewoners hierover geïnformeerd. Daarnaast hadden we veel contact met de gemeente en Wereldhave, zodat we de communicatie met bewoners zo goed mogelijk konden coördineren." Uiteindelijk is de operatie zonder klachten van omwonenden uitgevoerd.
CO2-besparing
De aansluiting op stadsverwarming levert Kronenburg een CO2-besparing van 85 procent op in vergelijking met de aardgasgestookte cv-installatie. Die besparing is vastgesteld door expertbureau BCGR, dat onder andere kijkt naar de oorsprong van de warmte die de AVR in Duiven levert. Sent: “De AVR verwerkt onder meer biogeen materiaal, zoals organisch afval, dat als duurzaam is aangemerkt. Daarnaast staat bij AVR in Duiven een speciale centrale die warmte maakt uit papierresidu." Sent wijst er ook op dat dankzij het warmtenet restwarmte die voorheen verloren ging nu een nuttige bestemming krijgt.
Voor vastgoedeigenaren is stadsverwarming op twee manieren duurzaam, concludeert Sent. De warmte is grotendeels afkomstig uit duurzame restwarmte en het systeem is onderhoudsarm doordat ketels niet meer vervangen hoeven te worden. Volgens Klerks en Janssen is de overgang naar stadsverwarming een belangrijk onderdeel van een toekomstbestendig winkelcentrum. Een winkelcentrum dat een belangrijke (wijk)functie vervult voor haar bezoekers en de 1250 mensen die er werken, maar dat eveneens bijdraagt aan een duurzamer Arnhem. De gemeente heeft als doel om in 2040 klimaatneutraal te zijn.
Winkelcentra zonder aardgas
Met maar liefst drie winkelcentra op stadswarmte behoort Arnhem tot de koplopers in de warmtetransitie. In de Gelderse hoofdstad is naast Presikhaaf en Kronenburg ook winkelcentrum Schuytgraaf aangesloten op stadsverwarming. Ook in andere Nederlandse steden hebben winkelcentra belangstelling voor stadsverwarming. In 2017 werd het Rotterdamse winkelcentrum Hoogvliet - waar 108 winkels en 200 woningen zijn gevestigd - al aangesloten op het warmtenet. De warmte wordt geleverd door afvalverwerker AVR in Rozenburg en levert een CO2-besparing op van 80 procent.
Ook in bijvoorbeeld Stevensbloem in Leiden, Columbus in Almere Poort en de Amsterdamse winkelcentra Gelderlandplein en Mosveld wordt gebruik gemaakt van stadsverwarming. Nu steeds meer gemeenten inzetten op aardgasloze wijken neemt de kans toe dat winkelcentra in de toekomst van stadsverwarming gebruikmaken.
Gronings postkantoor is nu energieneutrale (‘kijk’)woning
In Ten Post, midden in het Groningse aardbevingsgebied, is het oude postkantoor volledig toekomstbestendig is gemaakt. Het is versterkt, verduurzaamd en verbeterd. De nu veilige en energieneutrale woning zal een paar keer per jaar worden opengesteld om Groningers te laten zien wat het betekent om energieneutraal te wonen. Hoe verwarm je met een warmtepomp en lage temperatuur radiatoren, hoe ziet een instant heater er uit?
In de woning werd gisteren een eerste ronde tafel gesprek gevoerd met onder meer initiatiefnemers van het project (Urgenda, Van Wijnen en QuakeShield). Directeur van Urgenda Marjan Minnesma: “We laten hier zien hoe je uit een ellendige situatie iets positiefs kunt maken. Als we de huizen tegelijk versterken én verduurzamen, kunnen de Groningers weer veilig wonen en dragen ze bij aan een oplossing voor het klimaatprobleem. Het mooie is dat ze meteen af zijn van hun energierekening.”
Foto: Marjan Minnesma van Urgenda, Peter Hutten van Van Wijnen, Peter Westra van QuakeShield en bewoonster Hanneke van ’t Slot voor het energieneutrale pand. Bron: Martijn Heemstra