Schevenings flatgebouw krijgt gasloos verwarmingssysteem
Het veertien verdiepingen tellende flatgebouw Hoog Lindoduin in Scheveningen met 182 galerijwoningen krijgt een gasloos verwarmingssysteem met warmteterugwinning. Met bodemwarmte worden de woningen via individuele warmtepompen voorzien van warmte en warm tapwater. In de zomer voorziet dit systeem in koeling.
Hoewel constructie-technische ingrepen de aanleiding waren voor de renovatie, werd er een extra investering gedaan om tot een gasloos energieconcept te komen, legt projectleider Arie de Graaf namens woningcorporatie Vestia uit. “Hiermee voldoet dit gebouw nu al aan onze doelstelling van een CO2 neutrale woningvoorraad in 2050. In het oorspronkelijke plan zaten gasgestookte ketels. Straks worden de 182 woningen aangesloten op dertien bodemwarmtepompinstallaties van 70 kW. Naast duurzaamheid is gebruiksvriendelijk onderhoud voor ons een belangrijke voorwaarde in de nieuwe situatie, net als éénsoortige bediening en het makkelijk kunnen opheffen van een storing. Daarom hebben we gekozen voor monitoring op afstand.”
Zo hoog mogelijke score
De Graaf geeft aan dat er voor de verbetering van de energieprestatie twee sporen samengebracht worden: warmtevraag verlagen door isolatie en aanpassen van installaties voor aardgasvrije verwarming en tapwater; dit alles tegen acceptabele kosten. Dat betekent nieuwe kozijnen, dak- en kopgevelisolatie, HR++ dubbelglas, een wtw-ventilatiesysteem, warmtepompen en vloerverwarming. “Binnen wordt alles vernieuwd, inclusief de installaties; een nieuwe indeling, keuken en badkamer en aangepaste plafonds met een zwevende dekvloer, gescheiden door een isolatielaag. Dat is brandveiliger en geeft minder overlast door contactgeluid. Samen met de vervanging van balkons en galerijen die anderhalf keer zo breed worden, vernieuwde liftinstallaties, gemoderniseerde hoofdentree en een nieuwe, witte uitstraling blijft dit gebouw uit 1965 beeldbepalend en kan het weer een jaar of veertig mee.’’
Binnenklimaat
In het project wordt de nieuwste generatie warmtepompen van Itho Daalderop geïnstalleerd, de WPU 5G met een voorraadvat van 150 liter ten behoeve van warm tapwater. Daarnaast is het Itho Daalderop HRU 300 ventilatiesysteem met warmteterugwinning onderdeel van het klimaatsysteem. Zowel verwarming, ventilatie en monitoring zijn te bedienen of in te zien via de Spider Klimaatthermostaat.
BAM Wonen is, in opdracht van woningcorporatie Vestia, in oktober van start gegaan met de renovatie. De oplevering staat gepland voor het laatste kwartaal van 2020.
Woningbezit gemiddeld naar energielabel A
Woningcorporatie Oost Flevoland Woondiensten wil haar totale woningbezit gemiddeld naar energielabel A brengen. Een nieuwe stap is de geplande modernisering van 48 woningen uit 1972. Naast isolatie op nieuwbouwniveau worden deze voorzien van een warmtepomp en een vraaggestuurd ventilatiesysteem. Daarvoor moeten eerst de schil en de dakpannen eraf en de kozijnen eruit. Hiervoor in de plaats komen nieuwe kozijnen met hoogwaardig glas.
In de nieuwe situatie kan de huurder kiezen uit drie duurzaamheidspakketten: PV-panelen, PV-panelen in combinatie met een hybride warmtepomp en/of elektrisch koken. De bewoner krijgt geen structurele huurverhoging; voor de PV-panelen betaalt de huurder vijftig procent van de opbrengst aan OFW, de warmtepomp wordt gratis geleverd.
“De modernisering past uitstekend binnen onze ambitie voor verder verduurzaming”, licht projectleider Kars van Orsel toe. “Voor gemiddeld label A hebben we nog een score van tweetiende nodig. Met de modernisering behalen we een vermindering van CO2, we wekken zelf energie op en we bereiken een verlaging van de energie-index en de woonlasten. Gasloos is voor deze woningen nog niet haalbaar, maar ze waren al in gasverbruik gehalveerd na de vervanging van de ketel door een hr-ketel. Met de hybride warmtepomp in combinatie met de panelen verwachten we nogmaals een halvering. De bewoner ontvangt bovendien een mooi stukje woonlastenverlaging.”
Itho Daalderop is leverancier van zowel de warmtepompen (de hybride HP Cube) als de vraaggestuurde ventilatiesystemen (Optima).
NeroZero meet- en demowoning krijgt vervolg in de praktijk
Binnenkort start de bouw van de eerste 42 NeroZero-woningen. Deze woningen zijn een vervolg op de NeroZero meet- en demonstratiewoning in Heerhugowaard, waarin technieken en oplossingen zijn toegepast die zorgen voor een gezonde, comfortabele, energiezuinige en aardgasloze woning. Koppen Bouwexperts en TNO bedachten de demowoning en brachten ook de leveranciers samen.
Veel van de technieken uit de demowoning komen terug in het project, waaronder een ventilatieconcept en kookafzuiging, isolerende binnenzonwering, een batterij voor opslag van elektriciteit in de woning en de nieuwe vijfde generatie bodemwarmtepomp van Itho Daalderop.
“Koelen is in deze woningen meer van belang dan verwarmen”, vertelt Gert-Jan ’t Hart van Klimaatgarant, dat binnen de zelfde groep valt als ITHO Daalderop. “Verwarmen gebeurt nog maar 800 uur per jaar, koelen 2.500 tot 3.000 uur. De kWh-meter geeft direct inzicht in het energiegebruik. Een bodemwarmtepomp is iets duurder in aanschaf, maar gelet op TCO (total cost of ownership) een betere keuze voor een duurzame woning.” Klimaatgarant biedt een instandhoudingsovereenkomst aan, waarbij na vijftien jaar onder andere de compressor wordt vervangen.
Bouw energieneutrale wijk in Arnhem van start
De bouw van 61 energieneutrale woningen in Arnhemse ecowijk De Kiem is van start gegaan. De woningen lopen vooruit op de toekomstige bouwregelgeving en hebben minimale energielasten. Alle woningen voldoen nu al aan de BENG-eisen (Bijna Energie Neutraal Gebouw) die pas na volgend jaar van kracht worden. Ecowijk De Kiem betekent een flinke impuls voor energieneutraal wonen in Arnhem. Voor alle typen woningen was vanaf het prille begin veel interesse voor een huis dat zijn eigen energie opwekt.
Bijna 3 jaar geleden zijn 10 bouwteams in co-creatie gestart met de vormgeving van deze duurzame buurt. Vijf teams hebben hun ontwerp financieel levensvatbaar kunnen maken. De bewoner wordt betrokken bij ontwerp en inrichting van zijn energieneutrale woning én de inrichting van de wijk.
Eerste 5-laags Nul-op-de-Meter appartementencomplexen
De Willem en De Zwijger in Best zijn de eerste 5-laags Nul-op-de-Meter appartementencomplexen in Nederland. Beide complexen hebben een geïsoleerde schil en voorzien zelf in alle energie die nodig is. Hiervoor zijn niet alleen zonnepanelen op het dak geplaatst maar ook bevestigd aan de gevels. Warmtepompen op basis van bodemenergie en ventilatie met warmteterugwinning vormen het hart van elke woning.
Olaf van Dijk, projectmanager bij Woonstichting ‘thuis: “Dit project heeft een aantal duurzaamheidsambassadeurs onder de bewoners. Als mensen vragen hebben over de werking van het systeem, wisselen van filters of inloggen in hun energieportaal kunnen zij bij deze ambassadeurs terecht.”
De bewoners zijn na de eerste zomer in hun huis zeer te spreken over het comfort. De woning is koel in de zomer en fris door de ventilatie.
Het project is tot stand is gekomen door een ketensamenwerking van zes partijen: Woonstichting ’thuis, BAM Wonen, BAM Energy Systems, NBArchitecten, eigenenergie.net en Itho Daalderop.
“Gaan we niet te snel van gas los”
Sinds 1 juli is de wettelijke plicht tot het aanleggen van een gasaansluiting bij nieuwbouwhuizen vervallen, wat feitelijk een verbod betekent op het aanleggen van een gasaansluiting. Dit verbod gaat gepaard met torenhoge ambities en wensen. Maar zijn die wel realiseerbaar en is het wel zo verstandig? En voor wie zijn de kosten eigenlijk?
Dit vraagt Berend van der Veer zich af in een column die hij namens de vereniging van Nederlandse Fabrieken van Gasafvoerleidingsystemen, ROGAFA, schrijft in de nog te verschijnen InstallateursZaken van november. “Wij willen ook een schoner milieu en een goede gezonde toekomst voor onze kinderen. Wat ons ernstig zorgen baart is dat alle maatregelen al genomen worden of zijn, maar waar is het grotere plan? Hebben we er wel goed over nagedacht? We hebben het beste gasnetwerk van de wereld en we gaan er zonder goed alternatief al toe over om dit af te breken.
Er word op dit moment hard gewerkt aan alternatieven als biogas en waterstof waarvoor de bestaande gasinfrastructuur prima geschikt is. Wij, Nederland, zijn het enige (gas)land ter wereld met een gasverbod. Landen om ons heen gaan massaal over op gas als alternatief voor andere fossiele brandstoffen en daar ligt geen prachtig gasnetwerk. Laten we de discussie openen. Is dit wel het alternatief wat we willen?”
De column van Berend van der Veer staat in het praktijkblad InstallateursZaken dat 6 november a.s. verschijnt
‘Overheid grootste aanjager van verduurzaming en circulariteit’
Het nieuwste BouwKennis Jaarapport constateert dat de bouwkolom de overheid ziet als grootste aanjager van verduurzaming en circulariteit. Ook professionele initiatiefnemers, zoals corporaties en ontwikkelaars, worden als grote aanjagers gezien in de verduurzaming van Nederland. Verder is opvallend dat architecten en fabrikanten vooral zichzelf als aanjager zien.
In dit onderzoek van BouwKennis is onderscheid gemaakt tussen de thema’s duurzaamheid en circulariteit. Opmerkelijk is dat de bouwkolom voor beide thema’s aangeeft de overheid als grootste aanjager te zien, ondanks de diverse initiatieven die vanuit de kolom zelf ontstaan. Dit is wellicht omdat zij de maker en handhaver zijn van wetten en zo invloed kan uitoefenen op alle procesfuncties, concludeert Bouwkennis. De bouwkolom geeft echter aan dat professionele initiatiefnemers, zoals corporaties en ontwikkelaars, ook als grote aanjagers worden gezien in de verduurzaming van Nederland. Opvallend is dat architecten en fabrikanten vooral architecten en fabrikanten als aanjager zien. Dit heeft er mogelijk mee te maken dat het ‘eindproduct’ dat zij leveren (ontwerp, bouw- of installatieproduct) als input dient voor alle andere schakels in de bouw.
Bij circulariteit geven de respondenten wederom aan de overheid als grootste aanjager te zien. Een verschil met duurzaamheid is dat er bij circulariteit een grote rol is weggelegd voor architecten, voornamelijk volgens architecten zelf en volgens fabrikanten. Ontwikkelaar en corporaties worden na architecten genoemd, met name door de aannemers B&U en ontwikkelaars zelf. Gebouweigenaren hebben een minder grote rol als het gaat om circulariteit. Het lijkt dus vooral aangejaagd te moeten worden door partijen die zich met de nieuwbouw van woningen en gebouwen bezighouden.
Knelpunten
Als het om verandering gaat, zoals in het geval van duurzaamheid en circulariteit, zijn er vaak knelpunten. BouwKennis onderzocht wat de grootste knelpunten volgens de bouwkolom zijn op het gebied van deze thema’s. Kijkend naar duurzaamheid, is te zien dat de bereidheid tot investeren het grootste knelpunt is volgens de meeste respondenten, gevolgd door financiering van woningverduurzaming. Een interessante combinatie: er zijn te weinig interessante financieringsconstructies én er is een te lage bereidheid tot investeren. Het verruimen van interessante financieringsopties kan een oplossing zijn.
Het grootste knelpunt rondom circulariteit is de onbekendheid met de term. Het is voor velen onduidelijk wat circulair bouwen is. Kennis op dit gebied kan bedrijven helpen om te bepalen hoe ze ermee aan de slag gaan. Andere uitdagingen die genoemd worden, zijn dat er te weinig bedrijven bezig zijn met circulariteit en er vooralsnog weinig interesse is vanuit opdrachtgevers voor het thema. Er klinkt dan ook geen volmondig ‘ja’, op de vraag of het einddoel (in 2050 een volledig circulaire bouw) behaald wordt. Op deze vraag komt ook geen sterke ontkenning. Fabrikanten zijn per saldo nog het meest optimistisch, vermoedelijk omdat zij veel invloed hebben op het toekomstig materiaalgebruik. Ontwikkelaars, installateurs en adviseurs zijn per saldo een stuk negatiever. Waarschijnlijk omdat zij volgend zijn, ze zijn afhankelijk van het productaanbod.
Huizen in Duiven krijgen warmte en stroom uit houtresten
Sparkling Biomass start binnenkort met de bouw van een warmtekrachtinstallatie in Duiven. Deze installatie levert elektriciteit en warmte op van houtresten uit de gemeente Duiven en omgeving. De installatie kan uiteindelijk jaarlijks 12.500 MWh elektriciteit en 87.600 MWh warmte produceren. Dit komt overeen met het elektriciteits- en aardgasverbruik van bijna 4.000 respectievelijk 7.000 huishoudens. De aansluitingen om op termijn het stadswarmtenet van Arnhem, Duiven en Westervoort aan te laten haken zijn al voorbereid.
Als fondsmanager van Topfonds Gelderland investeert Oost NL vanuit het Innovatie en Energiefonds Gelderland in de warmtekrachtinstallatie. Pieter Rhemrev, business unit manager Capital bij Oost NL over de investering: “De verwerking van lokale afvalstromen van hout en groen tot opwek van warmte en elektriciteit in samenwerking met regionale partners die deze warmte zinvol inzetten in hun productieproces, is een mooi voorbeeld van de realisatie van duurzaamheidsdoelstellingen. Sparkling Biomass past uitstekend binnen de topsector Energie en sluit aan bij de realisatie van de Gelderse ambities op het gebied van energietransitie.”
Per 1 oktober is gestart met de voorbereidingen voor de bouw van de installatie. Naar verwachting zal de warmtekrachtinstallatie begin 2020 de eerste elektriciteit en warmte leveren.
Eerste appartementengebouw met ‘Nul op de Meter’ keurmerk
In Utrecht is het eerste appartementengebouw opgeleverd met het keurmerk ‘Nul op de Meter’. Het gaat om een complex dat in principe evenveel energie opwekt als gebruikt. Dit is het resultaat van een aantal slimme toepassingen, zoals driedubbel glas, zonnepanelen, een lagetemperatuur-verwarming (LTV), optimale isolatie van de schil en ventilatie door middel van een gebalanceerd warmteterugwinningsysteem. De woningen hebben allemaal energielabel A+++. Sommige appartementen halen zelfs een EnergieIndex lager dan -0,30.
Mitros en Hegeman Bouwgroep zijn eind vorig jaar gestart met de bouw van het wooncomplex. Het is drie hoog, bestaat voor een groot deel uit prefab-elementen. Het wooncomplex telt 34 twee- en driekamerappartementen, komt deels in zelfbeheer bij de huurders en is dus volledig energieneutraal. Huurders hebben de afgelopen weken de sleutel van hun appartement ontvangen en zijn inmiddels naar hun nieuwe woning verhuisd.
Bron: UtrechtNieuws.nl
Doetinchemmer bouwt huis met energiebehoefte van 15 m2 K/W per jaar
Nieuwbouwwoningen die na 2020 worden opgeleverd moeten bijna energieneutraal zijn. De strenge BENG-normen dwingen architecten en aannemers om anders te denken over ontwikkelen, ontwerpen en bouwen. Passiefbouw is een manier van bouwen die hiervoor een basis biedt. De 51-jarige Doetinchemmer Peter Stein bouwde zijn eigen passiefhuis. Het huis heeft een energiebehoefte van 15 kWh/m2 per jaar. Daarmee voldoet het huis ruimschoots aan de norm voor BENG1 van maximaal 25 kWh/m2 per jaar.
Vanaf 1 januari 2021 moeten alle nieuwe gebouwen in Nederland bijna-energieneutraal zijn, ofwel voldoen aan de BENG-norm. BENG bestaat uit drie onderdelen: maximale energiebehoefte (25 kWh/m2 per jaar thermisch), maximaal primair fossiel energiegebruik (25 kWh/m2 primair fossiel) en minimaal aandeel hernieuwbare energie (minimaal 50%). BENG begint dus bij het minimaliseren van de energiebehoefte van een huis, ofwel BENG1. Een uitstekend geïsoleerde schil van het huis levert daar een grote bijdrage aan, weet Peter Stein.
Duurzaam en economisch courant
De vertegenwoordiger in kozijnen bouwde recent een extreem energiezuinig huis in het plaatsje Wehl, nabij Doetinchem. Hij koos voor het bouwen van een passiefhuis. “Door mijn werk in de kozijnenbranche heb ik veel affiniteit met energiezuinig bouwen. Daardoor speelde ik al jaren met het idee om een passiefhuis te bouwen. Ook een comfortabel binnenklimaat vind ik belangrijk. Maar ik wilde bovenal graag een huis bouwen dat niet alleen vandaag de dag aan de normen voor energiegebruik voldoet, maar ook over tien tot vijftien jaar. Deels uit het oogpunt van milieu, maar vooral omdat de energie- en duurzaamheidprestaties mijn woning economisch courant houden.”
Voordelen van passiefbouwen
Passiefbouwen om te voldoen aan BENG kan meerdere voordelen opleveren. Als eerste biedt de bouwmethode meer zekerheid; door te rekenen met vastgestelde (materiaal)waardes is de energiebesparing nauwkeuriger vast te stellen. Ook is de absolute energiebesparing in de regel (flink) groter, waarbij niet alleen op vaste energielasten wordt bespaard, maar ook op dure installaties. Daar staan geen andere investeringen tegenover. Een passiefhuis is bovendien toekomstbestendig: in de regel voldoet het zonder problemen aan huidige en toekomstige BENG-eisen.
Isolatie het uitganspunt
Het uitgangspunt van passiefbouw is een zeer goede isolatie van de gebouwschil. Daarnaast zijn de oriëntatie van het gebouw, plaatsing van de ramen en thermische bruggen belangrijk. Stein kwam na een zoektocht naar geschikte bouwmaterialen voor de gevelconstructie uit bij Ytong MassiefBlokken. Hiermee kan hij in één keer een dragende buitenwand met een Rm-waarde tot 6,25 m2 K/W optrekken. Voor de afwerking van de buitenwand koos hij Multipor minerale isolatieplaten van Xella. EPS (piepschuim) met stuclaag sloot hij eerder al uit. “In tegenstelling tot Ytong is EPS zeer brandbaar en het reguleert het vocht in de constructie niet, waardoor algengroei kan ontstaan.”
Koudebruggen uitgesloten
Het materiaal is vochtregulerend, brandwerend en vormt met Ytong MassiefBlokken een homogene constructie van cellenbeton waardoor koudebruggen uitgesloten zijn. Samen met zijn aannemer is Stein nagegaan welke dikte nodig is voor de beoogde Rc van 6,7. Resultaat is een combinatie van 240 mm Ytong MassiefBlokken (gewichtsklasse 4 en lambdawaarde = 0,12) met 200 mm Multipor.