“Een warmtepomp is niet altijd dé oplossing”
Waarom aan de luchtgebonden warmtepomp als er ook andere duurzame warmteopwekkers zijn? Leverancier Atechpro houdt in een ander artikel een vlammend betoog voor houtpelletketels en –kachels. Volgens Peter Rietveld, dga van Inoxcon kan daarnaast de elektrische cv-ketel in bepaalde gevallen ook een heel interessant alternatief zijn voor een luchtgebonden warmtepomp.
Elektrische cv-ketel
Inoxcon levert naast warm water systemen onder andere elektrische cv-ketels aan de markt. “Kijk in de nieuwbouw heb je uitstekende randvoorwaarden om een luchtgebonden warmtepomp toe te passen. Je kunt in het ontwerp al rekening houden met het ruimtebeslag, de plaatsing en de juiste isolatiedikte om een lage temperatuur afgiftesysteem te installeren. In de bestaande bouw daarentegen is vooral behoefte aan maatwerk.”
Obstakels
Neem nu monumentale panden. “Met een monumentenstatus is het niet altijd mogelijk om een buitenunit van een warmtepomp tegen de gevel te plaatsen of een isolatiepakket aan te brengen. Maar ook in de reguliere hoogbouw kan de plaatsing van warmtepompen veel problemen met zich meebrengen. Bijvoorbeeld als er drastische bouwkundige ingrepen nodig zijn om een ltv-systeem aan te brengen.”
1-1 uitwisselbaar
In dergelijke gevallen is de elektrische ketel een interessant alternatief, meent Rietveld. “De elektrische cv-ketel is 1-1 uitwisselbaar met een gasketel, je hoeft geen afgiftesysteem aan te passen, maar neemt wel afscheid van het gas. Mocht je pv-panelen hebben, dan wordt deze optie extra aantrekkelijk, omdat je ook je energievoorziening dan verduurzaamt.”
Energiekosten
Toch huiveren veel consumenten en installateurs voor de energiekosten die elektrische cv-ketels met zich meebrengen. “In een gemiddelde woning ben je duurder uit dan met een gasketel, ongeveer 2,4 keer zo duur. Anderzijds is een elektrische cv-ketel goedkoper in de aanschaf dan een warmtepomp. En als je je daken bekleedt met pv-panelen en/of een lage warmtebehoefte hebt doordat je een relatief nieuwe woning bezit of een ouder huis goed hebt laten isoleren, kan je de kosten weer flink drukken.”
Salderingsregeling
Volgens Rietveld hoeven consumenten zich, zeker voorlopig nog, geen zorgen te maken dat ze ondanks hun pv-panelen te maken krijgen met stijgende kosten. “De salderingsregeling wordt voor zover bekend in 2020 aangepast, maar niemand weet nog hoe het plaatje er dan gaat uitzien. Zeer waarschijnlijk komt er eerst een overgangsregeling én een terugleververgoeding.”
Utiliteit
In de utiliteit is de elektrische cv-ketel al meer ingeburgerd, zegt Rietveld. “We komen regelmatig bij klanten die een lucht- of grondgebonden warmtepomp willen in combinatie met een elektrische ketel. De warmtepomp levert 80% en de cv-ketel 20% van de thermische energie. Dat is qua rendement en voor de levensduur van het totale systeem een aantrekkelijke oplossing.”
Toekomst woningbouw
Over een jaar of 15 zal de markt voor thermische energieopwekkers er totaal anders uitzien dan nu, vermoedt Rietveld. “In de woningbouw zullen verschillende duurzame warmteopwekkers gemeengoed zijn geworden, van warmtepompen tot elektrische cv-ketels en collectieve oplossingen, zoals warmtenetten.”
“De hybride warmtepomp is geen sjoemeldiesel”
Arie en Martin Kroon namen het vorige week in de Volkskrant op tegen de hybride warmtepomp en daarbij zijn ze behoorlijk uit de bocht gevlogen. Door de warmtepomp met een sjoemeldiesel te vergelijken, slaan ze de plank volledig mis. De warmtepomp zal de komende jaren uitgroeien tot een ware versneller van de energietransitie. Eind maart presenteerde installatiekoepel UNETO-VNI samen met diverse partners een manifest dat veel heeft losgemaakt. Helaas hebben de heren Kroon en Kroon niet de moeite genomen dat manifest ook daadwerkelijk te lezen.
In het manifest pleiten we voor een hogere rendementseis voor verwarmingsinstallaties. Dat moet ertoe leiden dat we in Nederland vanaf 2021 geen traditionele, gasgestookte cv-ketels meer plaatsen. In plaats daarvan stappen we over op hybride systemen: een elektrische warmtepomp die alleen op piekmomenten nog gebruik maakt van aardgas.
Volgens de heren Kroon wordt de elektriciteit die nodig is voor de warmtepomp grotendeels opgewekt met fossiele energie. Dat is juist, maar daarbij staren ze zich blind op de situatie van vandaag en gaan ze voorbij aan de technologische ontwikkelingen. Binnen afzienbare tijd maken we kennis met nieuwe toepassingsmogelijkheden van zonne-energie, zoals integratie in daken, gevels en ramen. De elektriciteit van zonnepanelen kunnen we binnenkort opslaan, terwijl ook het landelijk elektriciteitsnetwerk duurzamer wordt dankzij nieuwe zonnevelden en windparken. Een warmtepomp zonder CO2-uitstoot is op termijn wel degelijk bereikbaar.
Net als Arie en Martin Kroon vinden wij dat we het energieverbruik moeten terugdringen door isoleren en optimaal inregelen. Maar terwijl we dat doen, moeten we óók innoveren. Om de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen, hebben we alle opties nodig. En zeker de hybride warmtepomp, die óók goed toepasbaar is in oudere, minder goed geïsoleerde huizen.
In het manifest dat wij aan Diederik Samsom hebben overhandigd, staat niet dat wij de cv-ketel in 2021 willen verbieden. Wat we wél voorstellen is een rendementseis voor verwarmingsinstallaties. In de praktijk zal in de meeste gevallen alleen een combinatie van een cv-ketel met een duurzaam alternatief (hybride warmtepomp of zonneboiler) aan die eis kunnen voldoen. Tegelijkertijd pleiten we voor de beschikbaarheid van woning-gebonden financieringsmogelijkheden. Bovendien stellen we nadrukkelijk dat de duurzame systemen beter en compacter moeten worden en minder geluid moeten maken. Alternatieve oplossingen, zoals aansluiting op een warmtenet, sluiten wij natuurlijk niet uit.
Volgens de heren Kroon wijzen fabrikanten en installateurs duurzame koudemiddelen in de warmtepompen af. Dat is onjuist. Conform EU-afspraken uit 2013 stappen fabrikanten steeds vaker over op milieuvriendelijke alternatieven. Een andere bewering: jaarlijks lekt 6 procent koudemiddel weg. Complete onzin. Het circuit is hermetisch gesloten en volledig van metaal. Daar lekt geen druppel uit weg. Daarnaast moeten monteurs voldoen aan strenge eisen. Ze moeten beschikken over een zogenaamd F-gassencertificaat.
Als uitsmijter komen Arie en Martin Kroon aanzetten met ‘de grootste bottleneck’: het tekort aan technische vakmensen. Hadden de heren de media een béétje gevolgd, dan zouden ze weten dat wij geen gelegenheid onbenut laten om publiek en politiek op die uitdaging te wijzen. En we constateren het niet alleen, we dóen er ook iets aan. Met een grootschalig opleidingsprogramma stomen we onze technici klaar voor nieuwe technieken.
Gemopper en gebrek aan durf helpen het klimaat en de Groningers niet verder. Voor een CO2-neutrale gebouwde omgeving is een vooruitstrevend beleid nodig, veel enthousiasme én goede ideeën. Die inzet mogen we van iedereen verwachten; óók van experts zoals Arie en Martin Kroon.
Doekle Terpstra
Voorzitter UNETO-VNI
‘Ook het Binnenhof moet gasloos’
Het Binnenhof mag na de verbouwing niet meer aangesloten zijn op gas. Dat lieten D66 en de Partij voor de Dieren gisteren in Een Vandaag weten. De partijen vinden dat je niet van Nederlandse huishoudens kunt verwachten dat ze duizenden euro’s uitgeven om van het gas af te gaan, terwijl het Haagse politieke centrum zelf Gronings gas blijft verstoken. Het Binnenhof wordt vanaf 2020 volledig verbouwd. De ruim vijf jaar durende operatie gaat zo’n half miljard euro kosten.
Minister Ollongren lijkt niet wakker te liggen van deze kritiek. “Op het Binnenhof wordt nu al vrijwel geen gas verbruikt”, reageert de minister via haar woordvoerder in Cobouw. “Voor warmte wordt nu gebruik gemaakt van stadsverwarming, de keukens gebruiken elektrische apparatuur. Gasgebruik is nu beperkt tot enkele boilers in de grafelijke zalen en een deel van de Tweede Kamer.”
EenVandaag verwacht overigens dat het budget voor het Binnenhof toch naar boven zal worden bijgesteld om het Binnenhof van het gas af te helpen.
70 sociale huurwoningen naar nul-op-de-meter
De Nederlandse overheid wil voor 2030 minstens 1 miljoen energieneutrale woningen realiseren. Dit zijn onder andere nul-op-de-meterwoningen (NOM). In opdracht van woningcorporatie Portaal levert BAM dit voorjaar in Soest 70 NOM-woningen op. Het project maakt deel uit van het landelijke initiatief De Stroomversnelling, een samenwerking tussen bouwers en woningcorporaties om verouderde woningen comfortabel en energiezuinig te maken.
Van het gas af en energiemodule toegevoegd
De renovatie naar nul-op-de-meter maakt de woningen in Soest gasloos. Voortaan voorzien zonnepanelen, een warmtepomp en een warmte-terug-wininstallatie de woning van warmte en elektra. Met als gevolg dat gedurende een jaar evenveel duurzame energie wordt opgewekt als normaliter wordt gebruikt. In Soest zijn nieuwe kant-en-klare gevels, inclusief drielaags glas, tegen de bestaande gevels geplaatst. Over het bestaande dak ligt een nieuw dak met zonnepanalen en de kruipruimte is geïsoleerd. Ook keukens, badkamers en toiletten zijn vernieuwd. Alle noodzakelijke installaties, zoals de warmtepomp, omvormer en balansventilatie, worden geplaatst in een energiemodule. Deze staat achter de woning.
Plug & play
Voor deze energiemodule geldt plug & play. Elke module is getest in de BAM-vestiging in Veenendaal, zodat de monteurs gegarandeerd een werkend apparaat installeren. Binnen vier uur wordt de cv-ketel verwijderd en de nieuwe module geplaatst. Daardoor wordt het ontbreken van warm water tot een minimum beperkt en ondervindt de betreffende bewoner zo min mogelijk overlast. Cruciaal onderdeel van deze energiemodule is de Smart Energy Management-module (SEM) van ABB, die de installaties monitort, gegevens opslaat in de cloud, visualiseert en waar mogelijk aanstuurt.
Integraal Smart Energy Management systeem
De SEM-module monitort het energieverbruik per woning, reageert op ‘real-time data’ waardoor de E- en W-installatie goed op elkaar zijn afgestemd en zet alle informatie veilig in de cloud. Hiermee kan een woning worden gemonitord, waardoor bewoners een beter inzicht krijgen in hun energiegebruik. Zo kunnen zij energie besparen en zien dat de beloofde resultaten gehaald worden. Ook de woningcorporatie en installateur kunnen zo de woningen op het verwachte en werkelijke verbruik monitoren en hierdoor aan de jaarlijkse Energie Prestatie Garantie (EPG) voldoen.
Algoritmes
De prestaties van de installaties in de woningen in Soest worden, met behulp van algoritmes, gemeten via het platform BAM Analytics. Dit is nodig want de standaard theoretische rendementen van bijvoorbeeld een warmtepomp, die zijn opgegeven door leveranciers, vallen in de praktijk vaak anders uit. Te vergelijken met het verbruik van een auto. Hiermee is in het concept rekening gehouden, maar daarnaast blijft het monitoren essentieel voor de NOM-propositie. Het is voor de NOM-aanbieder onmisbaar om aan te tonen dat aan de beloofde prestaties is voldaan. Zo krijgen woningcorporaties volledig inzicht en dus waarde voor hun investering. Daarnaast kan de NOM-aanbieder met behulp van monitoring de prestatiegaranties van de installatie en de woning waarborgen.
All electric
De all electric-woning is onderdeel van een all electric-wijk, waarin niet alleen wordt gekeken naar het individu, maar juist naar het geheel. Wijkbewoners kunnen in de toekomst naar verwachting onder andere energie met elkaar uitwisselen, met als doel een optimale verhouding tussen verbruik en opwekking en dus een optimale prijs voor energie. Een betere energie-afstemming binnen de wijk gaat verspilling tegen, waardoor vooral de operationele kosten omlaag kunnen.
Van Dorp gaat Inge de Bruijn Zwembad verduurzamen
Van Dorp is na een aanbestedingsprocedure als winnende partij gekozen voor het verduurzamen van het Inge de Bruijn Zwembad in Barendrecht. Tijdens een symbolisch tekenmoment met viervoudig olympisch zwemkampioene Inge de Bruijn werd hier op donderdag 5 april uitgebreid bij stilgestaan.
Medio mei wordt er gestart met de werkzaamheden. Deze bestaan onder andere uit het vervangen van ventilatiekasten en het plaatsen van elektrische zonnepanelen. Bovendien worden de huidige cv-ketels vervangen door warmtepompen. Dankzij deze aanpassingen is het Inge de Bruijn Zwembad straks één van de meest energiezuinige gebouwen van Barendrecht.
De verduurzamingsslag is onderdeel van een ambitieus meerjarenproject van de gemeente Barendrecht. Hierdoor wordt er maximaal geïnvesteerd in de verduurzaming van het Inge de Bruijn Zwembad.
Apeldoornse BENG huurwoningen in gebruik genomen
De Apeldoornse wijk Zuidbroek is 68 zéér energiezuinige woningen rijker. Woningcorporatie Ons Huis en bouwer-ontwikkelaar Van Wijnen realiseerden hier een project dat voldoet aan de BENG-eisen die gelden vanaf 2020. “Dergelijke toepassingen zijn mooi bij een villa, maar bij dit soort woningen zit de echte winst”, benadrukt Van Wijnen-directeur Joziene van de Linde.
De verandering in wetgeving op het gebied van energieprestaties moet ervoor zorgen dat woningen in de praktijk ook écht bijdragen aan vermindering van CO2-uitstoot en niet alleen op papier. Het nieuwbouwproject aan de Korrelhoed is hier een voorbeeld van. Het is gebouwd volgens de BENG-norm (bijna energieneutraal gebouwd). Het duurzame ontwerp, gecombineerd met een lage huurprijs, betekent vooral comfort en lage woonlasten voor de huurders.
Beleveniswoning
Op één na zijn alle sociale huurwoningen sinds kort bewoond. De laatste woning wordt een aantal maanden ingericht als ‘beleveniswoning’. Bedrijven die bij de bouw waren betrokken kunnen aan professionals laten zien hoe de woning ‘BENG’ is gemaakt. Bezoekers kunnen hier ervaren wat de nieuwe normen in de praktijk gaan betekenen. Daarnaast wordt de woning een plek om kennis te delen en een doorkijkje te geven naar toekomstige technologische ontwikkelingen.
De 68 woningen aan de Korrelhoed zijn verdeeld over acht rijen en liggen in een ruim opgezette woonwijk met veel groen. De woningen vallen op door hun steile zadeldak met zonnepanelen. De nieuwbouw is ontwikkeld door Ons Huis in samenwerking met Van Wijnen Deventer, Saltos, JVZ en Ingenieursbureau Deuring. Het ontwerp is van MTB architecten.
Alternatieven voor de cv-ketel: vooral maatwerk
Vorige week was er veel te doen om de oproep van onder andere Uneto-VNI om binnen drie jaar in bestaande woningen geen gasketel meer te installeren. Als alternatief stelt de brancheorganisatie de hybride warmtepomp voor. Voor en tegenstanders duikelen sindsdien over elkaar heen: te duur, te rooskleurig, eindelijk een eerste stap gezet… Vooralsnog wordt er vooral geargumenteerd op basis van aannames, waarbij het vooral opvalt dat de uiteindelijke oplossing voor de bestaande bouw niet eenduidig is maar maatwerk betreft.
Praktijkvoorbeelden zijn daarom welkom. Een – misschien enigszins gekleurd – maar toch interessante praktijkbeschrijving vonden we op deze LinkedIn-pagina. Een woning uit 1999 die al een jaar lang ‘prima warm wordt gehouden met een all-electric installatie. ‘Er is ook meer dan voldoende warm tapwater en, zo nodig, koeling.’
De 15 PV-panelen hebben 3911 kWh opgewekt. De warmtepomp heeft 3642 kWh verbruikt. Daarnaast verbruikten de ventilatie-unit en de keukenboiler samen ongeveer 350 kWh. De eigenaar kwam dus slecht zo’n 80 kWh te kort. Geen slecht resultaat, vindt hij zelf. De details achter deze getallen legt hij op zijn pagina haarfijn uit.
‘Wiebes, blijf van de hr-ketel af’
‘Consumenten hebben geen idee wat er bij komt kijken om je huis met dure warmtepompen te verwarmen. Installatiebranches en milieubewegingen schetsen een te rooskleurig beeld.’ Dat is de teneur van een opiniestuk in de Volkskrant. ‘Volgens fabrikanten en milieubewegingen zijn warmtepompen een wonder van duurzaamheid; ons doet het aan sjoemeldiesels denken’, leggen de auteurs uit. Ze schetsen vijf ‘fundamentele’ problemen. Hun advies: ‘Wiebes, blijf van de hr-ketel af’.
Nagele wil een schoolvoorbeeld zijn van een duurzaam dorp
In de jaren vijftig toverden vooraanstaande architecten het polderdorp Nagele om tot het modernste dorp van Europa. Nu wil Nagele een schoolvoorbeeld zijn van een duurzaam dorp, waarvoor een ontwerpprijsvraag werd uitgeschreven. Het duurzaamheidsplan ‘Nagele in balans’ kwam als beste uit de bus. Dit plan voorziet in onopvallende zonnepanelen op woningen, collectieve ondergrondse warmteopslag, een op zeezout gebaseerde buurtbatterij en de collectieve opwekking van elektriciteit voor elektrisch vervoer.
Opslag van warmte en energie is de kern van het plan, waarvoor veelal bestaande technieken worden gebruikt. Wel nieuw is de zeezout buurtbatterij. De gemeente doet daarmee nu een proef op de gemeentewerf. De ‘batterij’ is 600 keer goedkoper dan een gewone accu, maar doet hetzelfde.
Het idee is nu om het winnende plan in een hofje uit te proberen en dan te kopiëren naar de rest van het dorp. Veel onderdelen zijn door de bewoners zelf in elkaar te zetten.
Wat uiteindelijk de kosten per huishouden zullen zijn, is nog niet te zeggen. Dat hangt mede af van de mate waarin er sprake kan zijn van zelfwerkzaamheid. Duidelijk is wel dat bewoners zullen moeten investeren. Maar die investeringen zullen op termijn worden terugverdiend, want het hele hofje wordt energieneutraal.
Verschillende aardgasvrije warmteconcepten op een rij
DWA heeft op verzoek van de partners van het Lente-akkoord een kostenanalyse uitgevoerd om zes verschillende aardgasvrije warmteconcepten met elkaar te vergelijken. Het gaat om de warmtepomp met PVT panelen, de warmtepomp met bodemlus, de warmtepomp op buitenlucht, de warmtepomp met een collectief bronnet (WKO), een middentemperatuur warmtenet en een hoogtemperatuur stadswarmtenet.
Als uitgangspunt is uitgegaan van de referentie tussenwoning die door RVO is gedefinieerd. De woning wordt als Zeer Energiezuinige Nieuwbouw (ZEN) uitgevoerd. De isolatiewaarden van de gebouwschil zijn strenger genomen dan de minimumeisen van het Bouwbesluit.
In de notitie wordt antwoord gegeven op de volgende vragen.
-Wat zijn de investeringen van de vijf-zes verschillende opties?
-Wat zijn de jaarlasten van de vijf verschillende opties?
-Wat is financieel het aantrekkelijkst, gezien over 15 jaar? En 30 jaar?
Ook zijn de kosten en opbrengsten voor zonne-energie (PV-panelen en zonnecollectoren) geformuleerd. De uitkomsten zijn gebruikt in de ZEN brochure Alternatieven voor aardgas, Zeer energiezuinige nieuwbouw zonder aardgas. Er is overigens niet één oplossing; er zijn altijd verschillende opties in combinatie met elkaar nodig. Welke combinaties het best haalbaar zijn, hangt af van lokale omstandigheden, de woningtypologie en het gekozen energieconcept.
Bron: Lente-akkoord